Wetenschappers stellen dat maar liefst zo’n 95% van de oceaanbodem nog niet verkend is. Nog steeds worden nieuwe flora en fauna in de diepzee ontdekt en weten we bij lange na niet wat er nog allemaal te vinden is. En voor wie zelfs dat nog niet genoeg sciencefiction is, zijn er ook nog de oceanen en waterplaneten die in ons zonnestelsel en daarbuiten te vinden (zouden kunnen) zijn. Sciencefiction- en fantasy-auteur Johan Klein Haneveld is groot fan van de oceanen op Aarde en die van andere planeten. In zijn Top 5 Zeeën op andere planeten neemt hij je mee naar wonderlijke, buitenaardse onderwaterwerelden.
Dat ik een liefhebber ben van alles wat onder water leeft, steek ik niet onder stoelen of banken. Zo heb ik sinds ik tien ben een aquarium (tegenwoordig zelfs vijf). Ook heb ik mijn duikbrevet gehaald en geniet ik van mooie herinneringen aan nachtduiken in het Grevelingenmeer en aan duikvakanties naar de Middellandse Zee. Tijdens mijn duikvakantie met de Leidse Studenten Duikvereniging kreeg ik mijn bijnaam Johan “Wat is dat?” Klein Haneveld. Na elke duik dook ik namelijk de boeken in om elk garnaaltje en slakje dat ik was tegengekomen te identificeren.
Tegenwoordig duik ik niet meer, maar wel kijk ik graag natuurdocumentaires over zeeleven, zoals de recente BBC-serie Blue Planet II. Ook staat er minstens eens per jaar een bezoek aan SEA LIFE in Scheveningen op ons programma. Het is dan ook geen wonder dat ik geniet van verhalen die zich onder water afspelen en dat ik zelf ook wel eens schrijf over personages die avonturen beleven onder water.
Top 5 Zeeën op andere planeten – Buitenaardse oceanen en waterplaneten
Maar wat nog boeiender is dan het leven in onze eigen oceanen, is de mogelijkheid van leven in oceanen op andere planeten. Het is een breed geaccepteerde theorie dat er diepe oceanen van vloeibaar water voorkomen onder het ijs van verschillende dwergplaneten en manen in ons zonnestelsel. Europa is daarvan de bekendste, maar wetenschappers speculeren ook over oceanen onder het ijs van Titan, Enceladus, Pluto en andere werelden. Verder worden steeds meer planeten om andere sterren geïdentificeerd en een deel daarvan behoort tot de categorie van waterplaneten: planeten zonder land, maar met een oceaan zo diep dat zich in de diepte exotisch ijs bevindt.
Vloeibaar water blijkt vaker voor te komen in het heelal dan wetenschappers vroeger dachten. En waar vloeibaar water is, bestaat de kans op leven. Als het leven in onze oceanen al zo divers is en soms zo vreemd op ons overkomt, hoe bizar zou het leven in buitenaardse oceanen dan wel niet kunnen zijn? Het moet zich immers aan totaal andere omstandigheden hebben aangepast.
Reuzensalamanders en phytosauriërs
Hoe bijzonder zou het zijn die soorten waar te nemen? Nu al moeten we in ingewikkelde duikboten afdalen om de diepst voorkomende vissen te bestuderen. Om de oceanen onder het ijs van de Jupiter- en Saturnusmanen te bezoeken, is nog veel ingewikkelder technologie nodig. Maar tegelijkertijd weten we dat we er bekende vormen kunnen tegenkomen. Ademhalen, kijken en voortbewegen in water stelt namelijk bepaalde eisen aan het inwendige en het uitwendige van levensvormen.
Daarom lijken bijvoorbeeld de uitgestorven visreptielen, haaien en dolfijnen op elkaar. Net als uitgestorven reuzensalamanders, uitgestorven phytosauriërs en krokodillen. Zouden we op onze expedities misschien buitenaardse soorten tegenkomen die oppervlakkig op deze dieren lijken?
Top 5 Zeeën op andere planeten – Een onderwerp om naar terug te keren
Ik hou heel erg van sciencefictionverhalen die proberen deze vragen te beantwoorden. Zo ben ik razend enthousiast over Avatar: The Way of Water, de nieuwste film van James Cameron. Ja, ik weet dat sommige mensen het verhaal niet origineel vonden. Maar de meeste superheldenverhalen zijn nog voorspelbaarder. En in de film ontdekten de helden dat er leven op de maan Pandora onder water voorkomt. Mijn mond viel open van verbazing. Ook omdat de soorten goed waren uitgedacht. En vanwege de intelligente walvisachtigen en hun rol in het verhaal. Wat een film.
Het is dat ik niet zo van computerspellen ben, anders zou ik waarschijnlijk ook genieten van Subnautica, waarin de speler een buitenaardse oceaan verkent. Ik hou het wat dat spel betreft bij het bestuderen van de “concept art”, die online in overvloed te vinden is. Maar ik schrijf zelf ook graag verhalen over buitenaardse oceanen. Zo gaat mijn roman IJsbrekers over een menselijke basis onder het ijs van Europa en speelt een exotische waterplaneet een rol in mijn space opera De zwarte schim. Mijn bundels Het teken in de lucht en De laatste verkenner bevatten ook verhalen over buitenaards zeeleven en ik vermoed dat ik nog wel vaker naar dat onderwerp zal terugkeren. Hieronder vind je mijn vijf (of eerder tien) favoriete SF-verhalen over zeeën op andere planeten.
1 – 2010: Odyssey Two (Arthur C. Clarke, 1982)
2010: Odyssey Two was een van de eerste boeken die ik las waar de mogelijkheid van leven onder het ijs van Europa in werd uitgewerkt. De roman zelf weet natuurlijk niet het niveau te halen van het terecht klassiek geworden 2001: A Space Odyssey. Maar het is niet alleen een herhaling van zetten. Ik vond het plot, met twee ruimteschepen die onderweg zijn naar Jupiter – een van Russische origine en een Chinees schip – goed geconstrueerd. Maar voor mij waren de passages die gingen over de levensvormen in de atmosfeer van Jupiter en in de oceanen van Europa het meest indrukwekkend. Vooral het einde van het Chinese ruimteschip, dat op Europa was geland om brandstof te tanken, staat me nog steeds voor de geest, met een wezen dat op het licht van het ruimteschip afkwam. Ik blijf het jammer vinden dat de verfilming van 2010 juist dat element achterwege liet.
Maar de film The Europa Report (Sebastián Cordero, 2013) maakte het weer een beetje goed. Dit is een fascinerende film over een expeditie naar Europa. Hij toont het leven aan boord van het ruimteschip en natuurlijk gaat er van alles fout. Eenmaal neergestort op Europa probeert de bemanning het schip te herstellen, maar ze vinden ook aanwijzingen van buitenaards leven… Ik had aanvankelijk mijn twijfels bij het “found footage”-aspect, maar het werkte bijzonder goed en de sciencefiction-elementen van het verhaal waren goed uitgedacht. De film is zeker een aanrader voor wie net als ik geïnteresseerd is in Europa en de vraag of daar leven voorkomt.
2 – The Scar (China Miéville, 2002)
The Scar laat zien dat ook het leven in oceanen op fantasy-werelden interessant kan zijn. Dit was het eerste boek van China Miéville dat ik las en ik was meteen fan van zijn vorm van “new weird”. Hier vind je geen standaard fantasy-rassen, standaard plotelementen of standaard karaktertypes. Er zijn cactusmensen en muskietmensen, vampiers en gemodificeerde misdadigers. Het verhaal speelt zich af in een drijvende stad, samengesteld uit schepen die door piraten zijn buitgemaakt. Hoofdpersoon Bellis Coldwine is een taalkundige die aanvankelijk niet sympathiek overkomt. En het “litteken” van de titel? Ik ga niets verklappen, maar wauw! Miéville laat zien wat er gebeurt als een fantasy-schrijver werkelijk zijn verbeelding de vrije loop laat en komt met iets nieuws, in plaats van te herkauwen wat talloze schrijvers sinds J.R.R. Tolkien eerder ten tonele hebben gevoerd.
Een onmogelijke oceaan en een sprong tussen werkelijkheden vond ik ook terug in het boek met de briljante titel Twenty trillion leagues under the sea (Adam Roberts, 2014). De titel laat al zien dat dit een hommage is aan het bekende boek van Jules Verne. Een zinkende onderzeeboot komt niet terecht op de zeebodem, maar blijft zinken. De bemanning staat voor een raadsel. Ze blijken terecht te zijn gekomen in een universum dat niet gevuld is met vacuüm, maar met water. Vooral rond de sterren komen bijzondere levensvormen voor. En dan moet het vreemdste nog komen… Roberts heeft altijd geweldige ideeën, maar zijn personages zijn niet altijd sympathiek en zijn stijl kan wel eens droog zijn. Maar alleen voor de “sense of wonder” is dit al een aanrader.
3 – Opa (James H. Schmitz, 1955)
Het verhaal Opa las ik als kind in de bundel Sciencefictionverhalen van Spectrum en is me altijd bijgebleven. Vooral omdat in dit verhaal de ecologie van het buitenaardse zeeleven zo goed is uitgedacht. Hier gebruiken kolonisten op de planeet Sutang een inheemse levensvorm om zich over het water te verplaatsen. Het gaat om een soort drijvende plant die ze ertoe kunnen aanzetten zich te bewegen. Het grootste levende vlot, “Opa”, gedraagt zich op een dag anders dan normaal en degenen die op dat moment erop varen lopen gevaar. Wat de oorzaak is van het vreemde gedrag van Opa, is de vraag waar het om draait. (Je vindt dit verhaal in het Engels in het boek The Best of James H. Schmitz onder de titel Grandpa – red.).
Koop The Best of James H. Schmitz
Interessante buitenaardse visachtigen komen ook voor in Star Wars: episode 1 – The Phantom Menace (George Lucas, 1999) als Qui-Gon Jinn en Obi-Wan Kenobi door de oceaan onder Naboo reizen. In de grotten onder het oppervlak komen ze bijzondere soorten tegen, wat leidt tot de gevleugelde uitspraak: ‘There’s always a bigger fish’. Om te zeggen dat je de “prequel”-films leuk vindt, is natuurlijk wat controversieel tegenwoordig, maar vooral de verbeelding waarmee andere planeten en buitenaardse wezens in beeld zijn gebracht vind ik zelf nog altijd inspirerend.
4 – Children of Ruin (Adrian Tchaikovsky, 2019)
Children of Ruin is het vervolg op Children of Time waarmee deze auteur doorbrak als sciencefiction-schrijver, nadat hij eerst een lange fantasy-serie had geschreven. Ik werd door dat boek in elk geval fan van Tchaikovsky en kan geen genoeg krijgen van zijn werk. De octopussen in Children of Ruin zijn technisch gezien geen buitenaardsen, maar zijn wel door mensen op een andere planeet uitgezet. Er komt wel buitenaards leven in dit boek voor, maar dat leeft op land (althans aanvankelijk). Dat laatste is heel interessant, maar voor de intelligentie die de octopussen hebben ontwikkeld, geldt dat nog meer. Zo hebben ze een centrale intelligentie en een perifere intelligentie, wat op een heel bijzondere manier werkt.
Intelligente octopussen komen ook voor in The Mountain In The Sea van Ray Nailer, die zich op Aarde afspeelt. En in A Darkling Sea (James L. Cambias, 2014) wordt ook een andere intelligentie beschreven die voorkomt in een buitenaardse oceaan. Het gaat om wezens die in het donker onder het ijs leven op een maan, in gebouwen rond heetwaterbronnen. Daar komen ze in contact met andere levensvormen en dat brengt ze in verwarring. De menselijke verkenners vragen zich ondertussen af of ze contact moeten leggen met de inheemse levensvormen en of ze wel kunnen communiceren met wezens met een zo ander wereldbeeld. Dit is een aanrader voor wie geïnteresseerd is in buitenaardse bewustzijnsvormen.
5 – De Aartsengelen van Vinea (Roger Leloup, 1984)
De Aartsengelen van Vinea is het dertiende deel van stripserie Yoko Tsuno – van jongs af aan een van mijn favoriete reeksen en voor mijn eigen werk een grote inspiratiebron. Een deel van de avonturen van Yoko Tsuno speelt zich af op de planeet Vinea en in dit verhaal worden de zeeën van deze planeet ontdekt. Daar blijken grote schildpadachtige wezens voor te komen, maar ook verschillende groepen Vineanen die zich met primitieve middelen of hoogstaande technologie hebben aangepast aan het leven onder water. De onder water levende Vineanen voelen zich bedreigd door de van de Aarde afkomstige nieuwkomers en een conflict dreigt. Leloup tekent zowel buitenaardse technologie als buitenaardse architectuur met veel oog voor detail en ik vind zijn actiescènes ook altijd goed weergegeven. Zelfs na veertig jaar komt de visuele verbeelding in dit verhaal op mij nog steeds modern over.
Koop De Aartsengelen van Vinea
De combinatie van techniek en buitenaarde oceanen kwam ook terug in het tweede seizoen van de tv-serie Lost in Space (Matt Sazama en Burk Sharpless, Netflix 2018). Ook in deze serie is toekomstige technologie op een gedetailleerde en overtuigende manier in beeld gebracht, zoals het ruimteschip van de Robinsons. Om te overleven op andere planeten moet de familie Robinson al hun praktische inzicht en theoretische kennis aanwenden. Deze worsteling met de elementen maakt de afleveringen erg spannend. In het tweede seizoen bouwen de Robinsons hun ruimteschip om tot zeilboot. Maar hoe kunnen ze die gaan besturen? Op zee komen ze bovendien in aanraking met stormen, giftig zeewier en een kloof midden in de zee…
Johan Klein Haneveld – Top 5 Zeeën op andere planeten
Johan Klein Haneveld schreef tot nu toe 25 boeken, waaronder de space opera De zwarte schim en Het Castlefestmysterie: De zaak van het eeuwige festival. Zijn nieuwste werk is de verhalenbundel De laatste verkenner. Hij stelde twee verhalenbundels samen voor Uitgeverij Macc: Voorbij de storm en De bar met de duizend deuren. Zijn korte verhalen verschenen onder andere op Modern Myths, in de tijdschriften Fantastische Vertellingen, HSF en SF Terra en in bundels zoals Ganymedes 22, Verhalen Vertellers 5 en Bloedzuigers in de polder.
In 2023 verschijnt van Johan nog de mini-bundel De laatste detective en het samen met Theo Barkel geschreven De antimaterietovenaars. Ook werkt hij aan een nieuwe klimaatbundel: Welkom in de broeikaswereld. Lees ook zijn essays op Fantasy Schrijven.
Meer columns als Top 5 Zeeën op andere planeten van Johan Klein Haneveld? Kijk in onze rubriek Columns!
Top 5 Zeeën op andere planeten: © 2023-2024 Johan Klein Haneveld, Modern Myths / Foto Phytosaurus door Daderot (Wikipedia – Public Domain)
Reactie plaatsen