Top 5 Space Operas – Johan Klein Haneveld

Sciencefiction kent vele subgenres. De “space opera” is daar een van. Hoewel er vroeger op neergekeken werd door de “serieuze” scifi-liefhebber, vind je tegenwoordig geweldige verhalen onder de noemer “new space opera”. Met cyberpunk-invloeden en kosmische horror-elementen kun je daarna nog veel dieper in wonderlijke sf-verhalen afdwalen. Johan Klein Haneveld is de aangewezen persoon om vijf space opera parels onder je aandacht te brengen. Reis sneller dan het licht mee in zijn Top 5 Space Operas!

Lees ook een stukje van De Zwarte Schim van Johan Klein Haneveld.

Vraag de gemiddelde Nederlander welk beeld hij heeft van sciencefiction en hij komt met bemanningen in kleurrijke pyjama’s, helden met lichtzwaarden en andere avonturen in de ruimte. Liefhebbers van “serieuze” sciencefiction gruwelen van deze beeldvorming. Zij haasten zich in zo’n gesprek te wijzen op de dystopische klassiekers of ernstige ideeënliteratuur die ons genre ook rijk is. Ze willen immers serieus worden genomen.

Dit is overigens geen modern verschijnsel. Al vroeg keken de serieuzere lezers en schrijvers neer op de – in hun ogen – oppervlakkige verhalen uit de pulptijdschriften. Hierin gingen breedgeschouderde helden (van het model Flash Gordon of Buck Rogers) de strijd aan met boosaardige heersers. Daarbij toegejuicht door een lieftallige dame, al dan niet gekleed. Aan het eind ontsnapte de slechterik en in het volgende deel vond dan een nieuwe confrontatie plaats. Vaak op een nog grotere schaal.

Van soap opera naar space opera

The Original Triplanetary - Edward E. Smith — The Original Triplanetary – Edward E. Smith

Zo bestreek de bekende Lensman-serie van E.E. Smith uiteindelijk miljoenen jaren en beschreef gevechten tussen complete sterrenstelsels. Groot, groter, grootst! De critici noemden dit soort verhalen “space operas” – naar de “soap operas” die ook al niet als kunst met een hoofdletter K werden beschouwd.

Maar ook uit een nederig zaadje kan altijd iets moois tot bloei komen. Ook serieuze sciencefictionschrijvers gingen zich bezig houden met de space opera. Het stelde ze in staat om verhalen te vertellen die binnen de begrenzingen van de “harde SF” niet mogelijk waren. In hun space operas konden ze technologie introduceren die wetenschappelijk onmogelijk is. Bijvoorbeeld sneller dan het licht reizen, communiceren zonder tijdverlies, kunstmatige zwaartekracht en bijna magische talenten. Ze konden rijken in de ruimte verzinnen en laten zien hoe mensen omgaan met bijna onbegrijpelijke fenomenen.

Top 5 Space Operas – De new space opera

Tegen die kleurrijke achtergrond konden de schrijvers personages uitwerken met conflicten en relaties. Net zoals fantasyschrijvers series schreven die zich in één wereld afspeelden, konden ze bovendien volstaan met het één keer verzinnen van een universum. Deze nieuwe lichting wordt ook wel de “new space opera” genoemd. Voorbeelden van schrijvers uit deze richting zijn Iain M. Banks, Alastair Reynolds, Peter F. Hamilton en Ann Leckie.

Cyberpunk, kosmische horror en humor

De Zwarte Schim - Johan Klein Haneveld — De Zwarte Schim – Johan Klein Haneveld

Tegenwoordig rekken schrijvers de grenzen van genres nog verder op. Onder andere door ze te combineren met elementen uit andere subgenres. Altered Carbon van Richard K. Morgan wordt vaak geclassificeerd als cyberpunk, maar betreft een toekomst met talloze bewoonde werelden vol verschillende culturen. Het verhaal is dus ook een space opera. The Long Way to a Small Angry Planet van Becky Chambers is een space opera vol buitenaardse rassen, sneller dan licht reizen en oorlog in de ruimte. Maar het houdt zich vooral bezig met de relaties tussen personages en hoe ze op kleine schaal kunnen samenleven. Chilling Effect van Valerie Valdes voegt dan weer meer humor toe aan de mix, terwijl Adrian Tchaikovsky in Shards of Earth meer tegen de kosmische horror aan schuurt.

Mijn nieuwe roman De zwarte schim is ook bedoeld als space opera. Hoofdpersoon Angela is een ordebewaker die actief is in de stelsels net buiten het keizerrijk. Als de “zwarte schim” aan haar ontsnapt en haar achterlaat in een uitgeholde komeet, zint ze op wraak. Ze volgt de mysterieuze terrorist naar het hart van het rijk. Daarbij komt ze langs planeten waar steden voor de zonsopgang uitlopen, piratenhavens in asteroïdengordels en nog veel meer uitzonderlijke locaties.

Top 5 Space Operas – Wie haalde de lijst niet?

Kenners van het sciencefiction-genre zullen waarschijnlijk opmerken dat in mijn Top 5 lijstje hieronder de Culture-boeken van Iain M. Banks ontbreken. Ik vond het eerste deel Consider Phlebas niet zo boeiend, dus ik aarzelde om verder te lezen. The Player of Games las ik vorig jaar en die bleek wel fantastisch. Maar ik heb nog niet genoeg van de reeks gelezen om hem op een lijst te zetten.

Hetzelfde geldt voor The Inhibitor Sequence van Alastair Reynolds. Revelation Space zelf vond ik fantastisch, maar ik heb nog niet meer van de serie gelezen. Net zoals ik liever geen fantasy-reeksen meer lees, omdat ik dan wel erg veel tijd en geld moet vrijmaken om het hele verhaal te kennen. En omdat het dan lang duurt voor ik bij de conclusie ben, spreken de lange space opera-series me niet echt aan. Zelfs de stripserie Saga lees ik tegenwoordig niet meer – hoe goed die ook begon – omdat er geen einde in zicht lijkt. Gelukkig zijn er ook losstaande space operas of kortere reeksen. En die kan ik wel degelijk waarderen, zoals je hieronder zult zien.

1 – Guardians of the Galaxy (James Gunn, 2014)

De Marvel-film Guardians of the Galaxy laat zien dat space opera zich zelfs met het superheldengenre laat combineren. En hoe! De toon wordt gezet door een op “Come and get your love” dansende Peter Quill (Chris Pratt (Jurassic World: Dominion, The Tomorrow War)). Hij vormt uiteindelijk samen met een levende boom, een pratende “wasbeer” en andere aliens een team. Ze moeten het opnemen tegen een tiran met een enorm ruimteschip. Daarbij doen ze een ruimtegevangenis aan, bezoeken de schedel van een god en meer. Er zijn kleurrijke omgevingen, er is spectaculaire actie en je krijgt een flinke scheut humor. Maar al die onderdelen worden verbonden door een gevoelig verhaal over identiteit en rouw. Die draad van emotie is wat dit een geweldige space opera maakt.

Koop Guardians of the Galaxy

Aan deze film moest ik een beetje denken bij het lezen van Prinsessen van Caigha (Theo Barkel, 2021). In deze space opera van eigen bodem krijgen interstellaire zwendelaars Thorsen en Daine het keizerrijk Caigha achter zich aan. Zelfs als ze een sprong door de tijd maken, blijven ze nog niet veilig. Op hun avonturen ontmoeten ze, onder andere, de bemanning van een Duitse onderzeeër en een Brabantse radiopresentator. De vaart zit er goed in en de schrijver voorziet alles van een flinke dosis humor. Een aanrader voor iedereen die houdt van een verbeeldingsvol SF-avontuur.

2 – Prophet (Brandon Graham en Simon Roy, 2012)

Prophet is een uitermate fascinerende stripserie. Deze reeks keert terug naar een oudere serie, maar geeft een hele nieuwe wending aan het personage. Een strijder ontwaakt tienduizend jaar in de toekomst. Niet alleen blijkt de aarde ingenomen door bijzondere buitenaardse levensvormen, hijzelf blijkt ook nog eens te zijn gekloond… Het verhaal gaat de ruimte in en omvat een interstellaire oorlog. De tekenstijl maakt de bijna organische technologie tegelijk geloofwaardig en creepy. En de actie kan soms bloederig zijn. Maar wat overheerst zijn de ideeën. Die hebben echter meer gemeen met Conan-strips, Robert Heinlein-romans, Dune, het werk van Moebius en andere Europese stripverhalen.

Koop Prophet - Graham en Roy

Weer totaal anders is On a Sunbeam (Tillie Walden, 2018). Deze graphic novel speelt zich af in een universum met ruimteschepen in de vorm van vissen, waar huizen en kathedralen rondzweven. Mannen vind je hier niet, alleen vrouwen. Hoofdpersoon Mia sluit zich aan bij een groep die aan de zwevende gebouwen werkt. Ze leert haar collega’s vertrouwen en vertelt ze over het meisje op wie ze vijf jaar eerder verliefd was… Een romantisch verhaal dus, verteld in ogenschijnlijk simpele tekeningen die toch diepe emotie suggereren. Het verhaal is hartverwarmend en aan het slot komen alle lijntjes prachtig bij elkaar.

3 – The January Dancer (Michael Flynn, 2008)

The January Dancer – en de vervolgen daarop – heb ik al een paar keer gelezen en zal ik ook nog vaker lezen. Het is een geweldige space opera die zich afspeelt in een verre toekomst, als de mensheid zich over talloze planeten verspreid heeft. Twee rijken zijn van elkaar gescheiden door een brede kloof zonder sterren. Maar beide hebben wel spionnen uitgestuurd die betrokken zijn in een kat-en-muisspel. Een buitenaards voorwerp zet de verhoudingen op scherp. Donovans persoonlijkheid is gesplitst in meerdere losse personages. Hij leeft een teruggetrokken bestaan, maar wordt dan toch bij de gebeurtenissen betrokken. Deze reeks is bijzonder door de verwijzingen naar Keltische thema’s (de verteller is een harpspeler) en de bijzondere vorm van het verhaal. Het werkt allemaal toe naar een spannend slot op de verloren gewaande aarde.

Koop The January Dancer - Michael Flynn

De aarde is ook verloren in de stripserie Konvooi (Jean David Morvan en Philippe Buchet, 1999). Op een oerwoudplaneet groeide het meisje Nävis geïsoleerd op. Ze wordt gered door een konvooi van ruimteschepen. Iedereen daar kan elkaars gedachten lezen, alleen niet die van mensen. Dat maakt haar geschikt voor een rol als agent. Voor Konvooi bezoekt ze allerlei planeten. De conflicten daar blijken meestal niet simpel op te lossen en ook de rol van het Konvooi blijkt gecompliceerd. De tekeningen hier zijn gedetailleerd, vol fantastische buitenaardsen en ruimteschepen. De verhalen hebben echter een verrassende diepgang en uiteindelijk gaat Nävis’ zoektocht naar soortgenoten ook meespelen.

4 – Jupiter Ascending (Lana en Lilly Wachowski, 2015)

De Wachowski-film Jupiter Ascending staat bij filmliefhebbers niet hoog aangeschreven. Dat vind ik vreemd. Want, anders dan alle superheldenfilms en Star Wars-prequels en sequels, is dit eindelijk eens een origineel verhaal. Het zit vol fantastische sciencefictionbeelden; van schoenen waarmee je door de lucht kunt schaatsen tot fabriekscomplexen in de atmosfeer van Jupiter. Sommige elementen zijn misschien niet helemaal geloofwaardig en het idee van mens/dier-hybrides had wellicht weggelaten kunnen worden. Maar het Assepoesterverhaal van hoofdpersoon Jupiter vormt een sterke kern. En zoals altijd voorzien de Wachowski’s hun verhaal van een maatschappijkritische boodschap. Deze film spreekt, elke keer als ik hem zie, tot mijn verbeelding. Aandachtige lezers zullen meerdere elementen ervan terugvinden in mijn roman De zwarte schim.

Koop Jupiter Ascending

De bureaucratie van interstellaire ruimterijken speelt een belangrijke rol in Jupiter Ascending. Het is zelfs de hoofdmoot van A Memory Called Empire (Arkady Martine, 2019). In dit eerste boek van het Teixcalaan-tweeluik wordt Mahit door ruimtestation Lsel uitgezonden als ambassadeur naar Teixcalaan. In haar hersenen draagt ze technologie met zich mee waardoor ze het geheugen van haar voorganger kan raadplegen. De laatste opname is echter verouderd en raakt ook nog eens beschadigd. Mahit raakt betrokken bij de politieke verwikkelingen op Teixcalaan. Kan ze voorkomen dat Lsel bij het rijk wordt ingelijfd? Ik vind politieke complotten zelf nooit zo boeiend, maar Martine weet het interessant te maken. Dit komt vooral door hoofdpersoon Mahit, die op Lsel al fan was van de verhalen en gedichten uit Teixcalaan. Maar ze moet oppassen dat ze het rijk niet te veel verheerlijkt. Teixcalaan staat er namelijk om bekend zich te willen uitbreiden. En als ze de unieke techniek van Lsel ontdekt zijn de rapen gaar… Dit is het debuut van Martine en dat zou je niet zeggen, zo goed is het geschreven. Het tweede deel is trouwens ook heel interessant. Dat verhaal gaat over een conflict met een niet-menselijke levensvorm.

5 – A Fire Upon the Deep (Vernor Vinge, 1992)

Nu komen we bij een klassieker in het genre: A Fire Upon the Deep. Vinge staat bekend als degene die het idee van de “technologische singulariteit” verzon. Dat suggereert al dat hij graag met grote ideeën komt. Deze space opera zit er vol mee. Een Melkweg verdeeld in verschillende zones bijvoorbeeld. Dicht bij de kern werken computers traag en reizen ruimteschepen langzaam, bij de rand is sneller dan licht reizen mogelijk en bestaat kunstmatige intelligentie. Een van die kunstmatige intelligenties vormt een bedreiging. Het antwoord ligt bij kinderen die zijn terechtgekomen op een planeet van hondachtige wezens. Los zijn ze niet intelligenter dan honden, maar met vier of vijf vormen ze een groepsintelligentie. Hun beschaving bevindt zich op het niveau van de middeleeuwen, maar ze zijn bereid snel van de mensen te leren… Het verhaal zit barstensvol ideeën en na dertig jaar zit het nog steeds vol verrassingen. Al komt het “internet tussen de sterren” in dit verhaal wat ouderwets over.

Koop A Fire Upon the Deep - Vernor Vinge

Ook in The Midas Flesh (Ryan North, Braden Lamb e.a., 2014) gaat het over een gevaarlijke technologie waar verschillende partijen naar zoeken. In dit fantastische stripverhaal komen echter geen honden voor, maar wel een ras van intelligente dinosaurussen. Dat is natuurlijk geen verrassing, want Ryan North is de maker van Dinosaur Comics. Dit verhaal heeft een fantastisch uitgangspunt: wat als het verhaal van koning Midas waar was? Wat als de aarde totaal in goud was veranderd en zijn lichaam behouden is gebleven (omdat alle bacteriën, als ze hem aanraakten, ook in goud veranderden)? Buitenaardse rassen proberen een stukje van het lichaam van Midas in handen te krijgen omdat het kan dienen als superwapen. Laat ook maar een molecuul ervan in een ster vallen en die verandert in goud… Dat zorgt voor problemen. Tegen het eind van het verhaal staat het voortbestaan van het heelal zelf op het spel. Absoluut een aanrader!