Top 5 Klimaatverandering verhalen – Johan Klein Haneveld

De zomer van 2021 mag de geschiedenisboeken in als het moment waarop de opwarming van de aarde – global warming – niet langer ontkent kan worden. In Canada, Griekenland en Turkije woeden reusachtige bosbranden. In België en Duitsland vallen dodelijke slachtoffers door overstromingen. Ook in het zuiden van Nederland zorgen die voor veel schade. Sciencefiction-, horror- en fantasyauteur Johan Klein Haneveld maakt zich al langer zorgen over klimaatverandering. Hij heeft er ook een verzamelbundel over uitgegeven: Voorbij de Storm. In deze column vestigt Johan je aandacht op andere verhalen waarin dit wereldwijde probleem aan de kaak wordt gesteld. Lees Johans Top 5 Klimaatverandering verhalen!

Lees ook onze recensie van Voorbij de storm.

We kunnen er niet meer omheen. Klimaatverandering is realiteit en de gevolgen ervan zijn elk jaar duidelijker waarneembaar. Hadden we vorig jaar in Nederland nog een record brekende hittegolf, nu was het hommeles in de VS en Canada. Op sommige plekken was het daar vijftien graden warmer dan normaal. Het weer in Nederland is dit jaar wel wat frisser dan vorig jaar, maar het is wel extreem. Dat draagt bij aan overstromingen, zoals die in Limburg.

Eigenlijk hadden de voorspellingen dit soort fenomenen pas voor 2050 voorzien. Maar ze treden nu al op! Het nieuwe rapport van de VN – dat onlangs gelekt is – waarschuwt daarom dat binnen dertig jaar grote delen van de wereld niet langer leefbaar zullen zijn als gevolg van klimaatverandering. Dat klinkt heftig. En dat is het ook. Nog tijdens ons leven zullen we te maken krijgen met extreme stormen, instortende ecosystemen, klimaatvluchtelingen en tekorten aan voedsel en water.

Wat kun je zelf doen?

Je zou verwachten dat een land als het onze – waarvan een groot deel onder de zeespiegel ligt – wel meer prioriteit zou geven aan deze problematiek. Voor mij is het frustrerende van klimaatverandering met name dat het een mondiaal probleem is. Als milieubewuste burger probeer je minder te stoken, minder vlees te eten en palmolievrije pindakaas te eten. Maar het zijn de grote bedrijven, zoals oliemaatschappijen en vliegmaatschappijen die hun lobby inzetten om niets tegen een grote uitstoot van broeikasgassen te hoeven doen. Als individu sta je voor je gevoel daardoor machteloos.

Dat is niet zo. We kunnen bij verkiezingen stemmen op partijen die klimaatverandering serieus nemen als bedreiging. En we kunnen demonstreren. Zelfs al worden demonstrerende boeren gedoogd, terwijl jongeren die aandacht vragen voor klimaatverandering van straat worden gesleurd. Daarnaast kunnen we lid worden van organisaties die bijvoorbeeld grote bedrijven als Shell voor de rechter slepen.

De pen is machtig

Als schrijver heb ik zelfs nog meer mogelijkheden. Al van jongs af aan ben ik bezorgd over het milieu. Als tiener liep ik al rond met leuzen als “Save the tropical rain forest” en “Save the whales” op mijn kleding. Sinds ik schrijf, komen deze thema’s ook terug in mijn verhalen.

Zo stelt mijn novelle Plastic Vriend de plasticvervuiling in de oceanen aan de kaak. In dit verhaal leven mensen op zee boven het vroegere Nederland en vissen naar plastic dat ze proberen in 3D-printers te gebruiken. Nederland is nog niet ondergelopen in De Quantum Detectives, dat ik schreef samen met Theo Barkel. Maar in 2035 is de grond wel aan het verzilten en wordt het weer extremer. Mijn fantasyroman Hoeder van de vulkaan laat zien wat er kan gebeuren als mensen roofbouw plegen op de natuur. Maar het boek wil ook een alternatief tonen. Scherven vol ogen is dan weer een horrorroman. De meeste Nederlanders leven in dat verhaal in vluchtelingenkampen, maar in Nieuw-Holland gaan de grote bedrijven gewoon door met hun praktijken. Ze doen alles om makkelijker winst te kunnen maken. Ook als daarvoor mensen opgeofferd moeten worden.

Top 5 Klimaatverandering verhalen – Voorbij de storm

Tenslotte stelde ik met 24 andere SF-schrijvers uit Nederland en België de verhalenbundel Voorbij de storm samen. Die is helemaal gewijd aan klimaatverandering. Daarbij besef ik maar al te goed dat dit soort verhalen confronterend kunnen zijn. En als ik toch al niet lekker in mijn vel zit, moet ik ze daarom ook niet lezen of kijken. Anders kom ik nog in een depressie terecht.

Maar deze verhalen kunnen echter ook laten zien wat we als mensheid nog kunnen doen om het tij te keren. Of ze kunnen voorbeelden tonen van mensen die, ondanks beroerde omstandigheden, toch momenten van geluk en schoonheid beleven. Daarom volgt nu mijn Top 5 Klimaatverandering verhalen. Vooral ook om moed en vertrouwen uit te putten.

1 – Clade (James Bradley)

De roman Clade uit 2015 geeft een angstig realistisch kijkje in de nabije toekomst. Je volgt verschillende generaties van een Australische familie in een wereld die steeds heftiger de gevolgen van klimaatverandering en andere ecologische problemen meemaakt. Mislukte oogsten leiden tot migratie, er breken ziektes uit, vogels en bijen verdwijnen en ga zo maar door. Een van de personages maakt in Engeland een catastrofale overstroming mee. Gezien wat we de afgelopen twee jaar hebben meegemaakt lijkt dit toekomstbeeld zelfs nog te rooskleurig. Clade leest dan ook meer als literair werk dan als SF-verhaal. Deze mozaïekroman focust zich niet op de inspanningen van wetenschappers of heldhaftige figuren die een oplossing zoeken voor alle problemen, maar op een familie. Juist daardoor komt de ernst van de problematiek dichtbij.

Koop Clade - James Bradley

The Windup Girl van Paolo Bacigalupi uit 2009 speelt zich wat verder in de toekomst af. Het Bangkok van de 23e eeuw wordt door dijken beschermd tegen de zee. Thailand is voor de voedselvoorziening nog niet afhankelijk van grote bedrijven, omdat ze een eigen zaadvoorraad hebben. Een zaadvoorraad die de aandacht van deze bedrijven trekt. Een genetisch gemanipuleerde vrouw die niet kan zweten, komt terecht in het spel tussen corrupte overheidsinstanties, buitenlandse spionnen en rijke uitbuiters. Het boek zit vol innovatieve ideeën, zoals energie die is opgeslagen in veren. Tegelijk toont het een verontrustend realistische toekomst. Wie een gelukkige afloop verwacht komt bedrogen uit.

2 – The Ministry for the Future (Kim Stanley Robinson)

Robinson is een van mijn favoriete schrijvers. Eigenlijk houdt hij zich in al zijn werk bezig met de grote systemen van werelden. Hoe die op elkaar ingrijpen en hoe mensen daar invloed op hebben. Nadat hij in zijn Mars-trilogie beschreef hoe mensen het klimaat van Mars opwarmen, is hij zich steeds meer gaan bezighouden met de klimaatverandering op onze planeet. Hij wil niet paniek zaaien, maar laten zien hoe we als mensen wellicht het ergste kunnen voorkomen en de Aarde leefbaar kunnen houden voor volgende generaties. Die nieuwe focus leidde onder andere tot de roman New York 2140, waarbij de stad van de titel half onder water is komen te staan. Zijn meesterwerk is echter The Ministry for the Future uit 2020. Dat begint met een hittegolf in India, waarbij miljoenen doden vallen. Het is voor de hoofdpersonen de aanleiding om steeds hardere maatregelen toe te passen om klimaatverandering tegen te gaan. Robinson laat je veel aspecten zien die met klimaatverandering samenhangen. Het gaat van economie en sociologie, tot natuurkunde. Maar ook al is het soms didactisch, het is zeker leerzaam. Als lezer hoop je dat we als wereld een aantal van deze maatregelen gaan invoeren.

Koop The Ministry for the Future - Kim Stanley Robinson

Waar Robinson zijn personages voor het grootste deel laat optreden binnen het huidige economische systeem, neemt Cory Doctorow de lezer in zijn roman Walkaway uit 2017 juist mee naar alternatieve samenlevingsvormen. Zijn personages verlaten de kapitalistische structuren en vormen eigen gemeenschappen, gebaseerd op heel andere principes. In een wereld geplaagd door klimaatverandering zijn hun nieuwe vormen misschien de enige kans om te overleven. Ik vond dit boek heel inspirerend. Het deed me denken aan de theorieën van Jeremy Rifkin in The Zero Marginal Cost Society.

3 – Orkaanhoeders en Dijkenfluisteraars (Tais Teng, Jaap Boekestein)

Met Orkaanhoeders en Dijkenfluisteraars – een bundel SF-verhalen uit 2018 – proberen de auteurs een nieuw subgenre te introduceren in de sciencefiction: “Ziltpunk”. Het uitgangspunt van de Ziltpunkverhalen is dat klimaatverandering plaatsvond, maar dat de personages er met een beetje flair en Hollandse zakenmentaliteit en watermanagement altijd het beste van weten te maken. Dat alles met grote dijken, windmolens en andere technologie. En veel verwijzingen naar Hollandse cultuur. De verhalen in deze bundel zijn absoluut de moeite waard. Elke pagina bevat wel een of twee briljante vondsten. Zoals de dijkenfluisteraars van de titel; Nederlanders die bewegende dijken besturen en die op willekeurig welke plek in de zee land kunnen laten inpolderen. In andere verhalen zijn er mensen die met krabben kunnen praten. Mijn eigen novelle Plastic Vriend was mijn poging om een Ziltpunkverhaal te schrijven.

Koop Orkaanhoeders en Dijkenfluisteraar - Tais Teng & Jaap Boekestein

Klimaatverandering is ook een realiteit in de Slaves-serie van de Vlaamse auteur Miriam Borgermans. Deel 1 (Raven) kwam uit in 2016. Daar hebben de grote bedrijven en industriëlen niets tegen de ecologische vernietiging willen ondernemen. In plaats daarvan hebben ze hun machtspositie zelfs verstevigd. Om in hun onderhoud te kunnen blijven voorzien, moeten andere mensen feitelijk in slavernij leven. De hoofdpersoon wordt opgeleid tot “Delicatusslaaf” – een hoge positie voor een slaaf. Dan wordt ze beschuldigd van de moord op een hooggeplaatste vrije. Deze serie is vlot geschreven, met innemende personages en vlotte beschrijvingen. Echt een aanrader.

4 – A.I. Artificial Intelligence (Steven Spielberg)

Films die klimaatverandering serieus nemen zijn er nog niet veel. Hollywood deed wel een poging in 2005 met The Day after Tomorrow. Maar het beeld dat die film schetst, is nauwelijks serieus te nemen. Overtuigender is het als het op de achtergrond voorkomt in een ander verhaal, zoals in A.I. Artificial Intelligence uit 2001. Dit was de eerste sciencefictionfilm die Spielberg in lange tijd gemaakt had. Eigenlijk was het de bedoeling dat Stanley Kubrick (2001: A Space Odyssey) hem zou regisseren. In een wereld waar het klimaat verandert, krijgen mensen minder kinderen. Maar ze hebben wel behoefte aan affectie. Dus worden er robots verkocht die erg op kinderen lijken. David is zo’n robot. Hij ontdekt echter al snel de destructieve kant van mensen die er onder andere aan heeft bijgedragen dat de wereld onder water is komen te staan. De film bevat aangrijpende beelden. Zoals een totaal bevroren New York, waar alleen nog de toppen van wolkenkrabbers boven het ijs uitsteken.

Koop A.I. Artificial Intelligence - Steven Spielberg

Het mensbeeld van Brad Bird dat hij liet zien in de film Tomorrowland uit 2015 – in Nederland uitgebracht als Project T – is een stuk positiever. In deze film geeft de regisseur commentaar op rampenfilms als Mad Max en Waterworld die ervan uitgaan dat de apocalyps onafwendbaar is. De wetenschappers, uitvinders en kunstenaars die “Tomorrowland” hebben gesticht willen nu hun handen van onze wereld aftrekken en zich terugtrekken in een andere dimensie. De hoofdpersoon die achter het bestaan van Tomorrowland komt, probeert ze uit te dagen de moed niet op te geven en zich alsnog in te zetten voor het verbeteren van de wereld. Deze film is een visueel spektakel met een aantal heel inventieve scènes. Alleen “Tomorrowland” zelf, compleet met jet packs en een ruimtehaven, is al een feest om naar te kijken als SF-fan. Maar er is ook een geweldige scène in een comicshop. De boodschap van de film is er ook een om te onthouden.

5 – The Massive (Brian Wood)

Er zijn ook niet veel stripboeken die expliciet klimaatverandering als thema hebben. Vaak kiezen ze ervoor commentaar te geven op ons omgaan met de natuur door middel van verhalen op andere planeten. Of in een heel verre toekomst (daarom dat ik bijvoorbeeld Low niet op deze lijst heb staan). Klimaatverandering is echter iets van deze wereld en komt al heel dichtbij. Een stripverhaal dat dit goed laat zien is de serie The Massive uit 2012. In deze strip is de beschaving eigenlijk al ten einde gekomen door een serie rampen. Een actiegroep – vergelijkbaar met Greenpeace – heeft al die jaren geprobeerd de wereld te redden. Nu zitten de leden van de groep vast op hun schip “Kapital”. Hun enige doel is hun tweede schip “The Massive” te vinden. Ook in deze post-apocalyptische wereld verliezen ze echter niet hun idealisme. Dat wordt danig op de proef gesteld als er een tweede serie rampen dreigt aan te komen, waarbij de mensheid totaal ten onder zou kunnen gaan.

Koop The Massive - Brian Wood & Garry Brown

Ik vond ook een erg goede Europese strip die klimaatverandering serieus neemt: Renaissance van Emem & Duval. Het eerste deel van drie verscheen in 2018. In dit mooi getekende stripverhaal landen er buitenaardse wezens op een door klimaatveranderingen en epidemieën geteisterde aarde. Ze willen de mensheid helpen. Dat lijkt een uitgemaakte zaak. Maar niet alleen zijn er andere groepen buitenaardsen met minder nobele doeleinden, ook hebben niet alle mensen vertrouwen in de hun aangeboden hulp. Verder kunnen de buitenaardsen veel, maar ze kunnen geen doden levend maken… Ik genoot van deze strip en ga hem snel nog een keer lezen!

Johan Klein Haneveld – Top 5 Klimaatverandering verhalen

Johan Klein Haneveld schreef tot nu toe negentien boeken, waaronder de fantasyroman Hoeder van de Vulkaan en het horrorverhaal Scherven vol ogen. Hij stelde daarnaast een bundel samen met SF-verhalen over klimaatverandering: Voorbij de Storm. Zijn korte verhalen verschenen onder andere op Modern Myths, in de tijdschriften Fantastische Vertellingen, HSF en SF Terra en in bundels zoals Ganymedes 20, Verhalen Vertellers 3 en Eindtijden in de polder.

In 2021 verschijnen van Johan nog de dystopische SF-roman De Groene Toren en de young adult roman Het Denkende Woud. Voor 2022 staat de space opera De Zwarte Schim gepland. Lees ook zijn essays op Fantasy Schrijven.

Meer columns als Top 5 Klimaatverandering verhalen van Johan Klein Haneveld? Kijk in onze rubriek Columns!

Top 5 Klimaatverandering verhalen: © 2019-2024 Modern Myths