Het is weer Halloween en dus bij uitstek het moment om te griezelen. Dat kan natuurlijk in pretparken of op feestjes, maar ook lekker weggedoken onder een dekentje op de bank met een horrorfilm, een gotisch fantasyboek of een verontrustend bordspel. Maar waarom voelen we graag klam angstzweet en zoeken we naar zenuwslopende jumpscares? Vicky ging (bij daglicht) op zoek naar antwoorden in haar Top 5 Horror, dystopieën en dark fantasy!
Lees ook onze Top 5 Halloween filmtips en Top 5 Vincent Price horrorfilms.
Onze schermen, boeken en spellen worden regelmatig geterroriseerd door monsters, zombies en corrupte overheersers. De bekende figuren uit duistere genres – zoals de iconische Freddy Krueger uit A Nightmare on Elm Street, “V” uit V for Vendetta en Jigsaw uit Saw – zijn niet meer uit onze popcultuur weg te denken. Denk daarbij ook aan de talrijke zombiefilms, -series en -videospellen.
Maar het zijn niet enkel de monsters met klauwen waar we naar smachten. Vraag maar aan Katniss Everdeen uit The Hunger Games waar de grootste monsters schuilen. Nee, onze fictieve buren hebben het niet gemakkelijk in hun werelden vol onheil. We zouden keihard de andere kant moeten oprennen als het ons zou gebeuren. Echter delen we graag in hun ongeluk en ontberingen. Waarom? In deze top 5 horror, dystopieën en dark fantasy ga ik op zoek naar het antwoord!
De populariteit van horror en duistere thema´s
Ik moet het toegeven: ik ben zelf geen grote fan van duistere thema’s. Omdat de echte wereld me soms verontrust, duik ik liever naar Wonderland of spring ik in een schilderij met Mary Poppins. Maar wanneer ik het enorme aanbod van duistere films, boeken en spellen zie, is het duidelijk dat ik tot een minderheid hoor.
Dit maakte me nieuwsgierig. Angst is een onaangename emotie. Waarom zoeken we dat dan op? Wat maakt horror, dystopieën en dark fantasy zo aantrekkelijk? Is het een macabere nieuwsgierigheid of zit er meer achter? Ik verdiep me in de materie, terwijl ik me oprol in mijn Mickey Mouse-dekentje. Ik heb namelijk zo’n gevoel dat ik die nodig ga hebben.
Top 5 Horror, dystopieën en dark fantasy – Vijf redenen zijn niet voldoende
Na een poosje, heb ik al genoeg materie gevonden om een heel essay over dit onderwerp te schrijven. Alleen al om de geschiedenis van deze genres te kaderen, zou ik verschillende hoofdstukken nodig hebben. En dan heb ik nog geen woord gewijd aan de psychologische en sociale factoren die schuilen achter de Top 5 die ik ga noemen.
Dat zou voor dit artikel echter te uitgebreid worden. Ik vat daarom de hoofdpunten samen en als je meer wil weten, link ik onderaan dit artikel naar de externe bronnen voor meer informatie.
Horror, dystopieën, dark fantasy – Over dezelfde kam geschoren
De genoemde genres in dit artikel zijn niet altijd scherp gedefinieerd. Er is veel overlap. Zo heb je “gore”en “body” horror met gruwelijke lichaamsverminkingen, maar evenzeer psychologische horror waarin geen druppel bloed te zien is. En dan heb je nog van alles op het spectrum tussen deze twee uitersten. Hetzelfde geldt voor dystopieën: je hebt scenario’s die ons laten zien hoe onze wereld eruit zal zien na een oorlog – een zeer realistische angst, zeker nu. Maar er bestaan ook dystopieën vol zombies – een bovennatuurlijk onheil. En ook in bovennatuurlijke verhalen schuilt vaak een heel menselijke kant die onze tenen doet krullen.
Omdat genres dus vaak in elkaar overlopen – en omdat ik bij ze allemaal dezelfde vraag stel – schaar ik alles onder dezelfde paraplu. In dit artikel worden deze duistere genres dan ook door elkaar benoemd.
1 – Samen griezelen schept een band
Angst is een krachtige emotie. Pijn is universeel. Toch blijven het erg abstracte begrippen. Ik kan nog zo goed mijn best doen om mijn pijn uit te leggen, het is niet zichtbaar voor jou en daarom niet tastbaar. Films die deze pijn en angst zichtbaar maken, laten ons die wel delen. Heftige emoties versterken onze band. De mens is een sociaal beestje, vandaar dat dit zo’n aantrekkingskracht heeft.
Ga maar na: zou je alleen naar een griezeltocht gaan? Daar is weinig aan. Je wil elkaars hand vasthouden en samen schreeuwen. Op het einde van zo’n tocht hebben we het gevoel dat we samen iets bereikt hebben. Het gevoel van saamhorigheid maakt ons gelukkig. Rationeel weten we dat het slechts om acteurs gaat, maar voor de chemische stofjes in onze hersenen maakt dat niet uit. De griezels zijn niet echt, maar de ervaring wel.
Top 5 Horror, dystopieën en dark fantasy – Het “wij versus zij”- principe
Dat griezelen een groepservaring is, bevestigt filmregisseur John Carpenter (Halloween, The Fog, Escape from New York, The Thing). Volgens hem zijn er twee soorten horrorfilms, die hij als volgt illustreert: ‘Het draait om waar het kwaad zich bevindt. Stel je voor dat we samen rond het kampvuur zitten. De wijze man in ons midden wijst naar de duisternis in het bos en zegt: ‘Het kwaad is daarbuiten’. Het zijn diegenen die niet op ons lijken. Dat is één soort kwaad. Het tweede soort is wanneer diezelfde wijze man zegt: ‘Het kwaad zit hier, onder ons.’ Wanneer het kwaad in onze eigen harten zit, is het een moeilijker verhaal om te vertellen.’
We zoeken dus voortdurend naar verbinding en identiteit. In de psychologie heet dit het “wij-zij-effect”. Zodra we als mensen worden verdeeld, gaan we ons als groep proberen te identificeren. Dat doen we door ons af te tekenen tegenover een andere groep. Dit zorgt voor verbinding. Verbinding geeft ons veiligheid. Het is eng om het tegen een buitenstaand kwaad op te nemen, maar we doen het wel samen. Veel enger is het nog, wanneer je leert dat het kwaad uit je eigen groep komt.
2 – Identificatie met de buitenstaander
Grace Lee (Horror is the Best Genre (and here’s why)) definieert horror als volgt: ‘Horror is een genre dat bepaald wordt door het bekende en het onbekende. Het wordt evenzeer bepaald door het verlangen om begrepen te worden, wanneer we onszelf monsterlijk of onbekend voelen.’ Om Tom McLoughlin (de schrijver van Jason Lives: Friday the 13th Part VI, One Dark Night) te vertalen: ‘Ik had altijd al een affiniteit met de klassieke monsters van Universal Studios. Ik weet niet zeker waar dat vandaan kwam, behalve dat ik een jongen was die er niet bijzonder goed uitzag en zich een freak voelde.’
Over Freddy Krueger zegt McLoughlin: ‘We willen allemaal niet te stoppen zijn en in controle zijn van de situatie. Slim, met gevatte opmerkingen.’ Er niet bijhoren is een universele angst. Dit zorgt ervoor dat we een zekere sympathie hebben voor de monsters. John Kenneth Muir (literatuurcriticus) voegt daaraan toe: ‘We willen niet het monster zijn of mensen brutaal vermoorden, maar wanneer we de bioscoopzaal uitlopen, denken we: ‘Shit, wat die deed, dat was cool!’’
Top 5 Horror, dystopieën en dark fantasy – Buiten de lijntjes kleuren
Om de meningen van fans daarover te peilen, hoefde ik niet ver te zoeken. Onze eigen Modern Myths redactie had het over het identificeren met de buitenstaander. Zo zegt redacteur André: ‘Ik denk dat iedereen wel eens klaar is met binnen de lijntjes te kleuren. Zeker in films zoals Escape from New York zie je een antiheld die overal lak aan heeft en volledig zijn eigen weg gaat. De volledig losgeslagen wereld waarin hij leeft, temt hij als een soort wild beest. Terwijl hij tegen het einde van de film laat hij zien dat hij het toch in zich heeft om het goede te doen.’
Hoofdredacteur Jeroen heeft het over ons oergevoel: ‘We leven hier in enorme luxe en comfort. We hoeven eigenlijk nergens echt voor te strijden. Kijken naar een dystopische wereld doet ons hierbij stilstaan. We gaan terug naar een tijd zonder wetten. Het is ieder voor zich of we scharen ons in kleine groepen tegen de anderen. De kleine dingen die wij vanzelfsprekend vinden, zijn dan ineens weer nieuw en heerlijk. Een heel mooi voorbeeld hiervan is aflevering drie van The Last of Us op HBO Max.’
3 – Escapisme voor beginners en gevorderden
Wanneer we in de moeilijkheden van iemand anders duiken, vergeten we heel even onze eigen zorgen. “Escapisme” heet dit. En door de zorgen van anderen te delen, leren we omgaan met onze eigen angsten. Redacteur Roxanne zegt over dystopieën: ‘In een tijd waar oorlog, klimaatverandering, ongelijkheid, discriminatie en andere ellende dagelijks in het nieuws en je feeds langskomen, is het fijn om te ontsnappen naar een wereld die duisterder lijkt. Op één voorwaarde: als ik naar een film kijk of een boek lees, moet er wel hoop in zitten. Bijvoorbeeld dat een (anti)held(in) het systeem wilt verslaan of een revolutie begint. Of het blijkt dat de slechterik toch een sprankje goedheid bezit. Als alles ellende blijft, is het voor mij niet boeiend.’
Het lucht dus op om te erkennen dat onze wereld ons ongemakkelijk doet voelen. En beter, we hebben hoop dat we het tij nog kunnen keren. Dat is een ontzettend troostende gedachte.
Top 5 Horror, dystopieën en dark fantasy – Kloppen op je klanten mag niet
Escapisme is een deugddoende uitlaatklep. De makkelijkste voorbeelden vind ik in videospellen. Stel je voor: na een drukke werkdag met vervelende klanten ga je thuis lekker op zombies kloppen. Want op zombies kloppen mag. Doe je dat op je klanten, dan wordt daar ietwat op neergekeken. (Ik spreek overigens niet uit ervaring hoor. Ik heb erg leuke klanten!)
Verder ga je de maatschappij opnieuw opbouwen in deze spellen. Je krijgt de kans om de wereld te scheppen naar jouw beeld. Er is hoop voor de toekomst. Dit brengt me naadloos bij de volgende reden waarom horror, dystopieën en dark fantasy zo populair zijn.
4 – Kritiek op de maatschappij
Grace Lee stelt: ‘Het is één van de krachtigste dingen die horror kan doen: het aan het licht brengen van een ongemakkelijke waarheid over de samenleving of een specifieke angst ervoor.’ Horror, thrillers en dystopieën geven de angsten van de tijd weer. Wanneer een dystopie overeenkomsten vertoont met politieke, sociale of economische structuren in onze eigen wereld, zijn we meer betrokken bij het verhaal. Daarom identificeren we onszelf met personages zoals Katniss Everdeen. Wij hebben dan gelukkig hier geen “Hunger Games”, maar we staan wel voor gelijksoortige uitdagingen in een ongelijke klassenstrijd.
John Kenneth Muir vertelt: ‘[Horror]verhalen zijn altijd deel van de mensheid geweest omdat […] het de enige verhalen zijn die ons doen nadenken over het geweld in onze cultuur. Over de haat en verdeeldheid. De verzonnen monsters komen uit de horrorfilms, maar de echte monsters leven in onze eigen werkelijkheid.’
Top 5 Horror, dystopieën en dark fantasy – De zombie als symbool voor de consumptiemaatschappij
Hoofdredacteur Jeroen stelt: ‘De zombie staat symbool voor de consumptiemaatschappij. Deze verhalen gaan over de wetteloosheid en hoe ver mensen bereid zijn om te gaan. Het geeft een blik op hoe we nu met elkaar omgaan.’ Redacteur André heeft over de evolutie van de zombie geschreven. Deze kan je lezen in zijn Army of the Dead recensie.
Jeroen gaat verder: ‘Een dystopie heeft iets heel Amerikaans: je kunt met je wapens tegen de boze buitenwereld vechten. Daarom zijn westerns ook nog steeds zo populair. Dat is eigenlijk ook een dystopische wereld, maar dan in de realiteit van vroeger. Post-apocalyptische werelden op aarde is sciencefiction zonder aliens en ze zijn daardoor geloofwaardiger.’
5 – Verander je kijk op de wereld en jezelf
We hebben een onweerstaanbare drang om te verklaren wat we niet kunnen begrijpen. Duistere thema’s in het algemeen – en horror in het bijzonder – vervagen de lijnen die we kennen. Zo spelen ze met grenzen tussen het fysieke en het psychologische, het hier en daar, het bekende en het onbekende. Door deze categorieën te doorbreken, staan we stil bij wat we weten… of denken te weten. We worden eraan herinnerd dat, omdat we iets niet zien, het niet wilt zeggen dat het niet bestaat.
Over dystopieën zegt hoofdredacteur Jeroen: ‘Het is leuk om na te denken over hoe je zelf zou overleven in zo’n wereld. Je zal je veilige huis moeten verlaten en je in echt gevaar moeten begeven. Alle menselijke emoties worden vergroot in een post-apocalyptische wereld. Elke dag is dan ineens kostbaar. Relaties met andere mensen worden belangrijker.’ Met andere woorden: duistere thema’s houden ons een spiegel voor. Ze laten ons stilstaan bij onze eigen krachten en onzekerheden en die van de mensen om ons heen.
Top 5 Horror, dystopieën en dark fantasy – Een onderbroek als onmisbaar copingmechanisme
We zijn niet zozeer bang van het monster zelf, maar wat het monster impliceert. In een artikel over de werken van H.P. Lovecraft lees ik: “Wanneer je een onbekende onderbroek vindt in het bed van je partner, ben je niet bang van die onderbroek, maar van de gedachte dat er niet meer van je wordt gehouden.”
Duistere films en boeken leren ons met deze angsten om te gaan. Horrorfilms in het bijzonder doen dit met een scherp gevoel voor humor. Ondanks de gruwelijkheden op het scherm, gaan we onze angsten relativeren. En het beste: op het einde van het verhaal kunnen we er weer van weglopen.
Wanneer is het niet meer leuk?
Om van horror en andere duistere verhalen te kunnen genieten, moeten we een afstand voelen tussen onszelf en de horror die zich voor onze ogen afspeelt. Zo moeten we ons fysiek veilig voelen. We weten dat zodra de aftiteling komt – of zodra we het boek dichtslaan – het kwaad verdwenen is.
Daarnaast moeten we ons bewust blijven dat het een verhaal is. Zodra het onderwerp te dichtbij komt bij onze eigen ervaringen, is het plots geen fictief verhaal meer, maar een traumatische herinnering.
Top 5 Horror, dystopieën en dark fantasy – Ben ik een horrorfan geworden?
Sommige onderwerpen maken me té oncomfortabel om er even lekker voor te gaan zitten. Maar ik heb na het schrijven van dit artikel wel een hernieuwde appreciatie voor duistere genres ontwikkeld. Horror en andere duistere verhalen spelen namelijk met wat bekend is en wat onbekend. Ze vertalen onze angsten en hoe we die kunnen overwinnen. Ze waarschuwen voor politieke en economische tendensen en herinneren ons eraan dat als je iets niet ziet, het niet wilt zeggen dat het niet bestaat.
Horror houdt ons een spiegel voor. Bovendien zit er in die verhalen ook vaak een sterk gevoel voor humor, waardoor ze een uitstekend middel zijn om even aan de realiteit te ontsnappen. Dus wanneer je een slechte dag hebt gehad op het werk, kruip dan lekker weg in een duister verhaal. Je zal je zeker niet meer alleen voelen!
Top 5 Horror, dystopieën en dark fantasy – Bronnen
- The Psychology Behind Why We Love (Or Hate) Horror
- Horror is the Best Genre (and here’s why)
- The Importance of Horror (Why Horror Movies Don’t Suck)
- Nightmares in Red, White and Blue: Evolution of the American Horror Movie
- Why You Should Watch Disturbing Horror Movies
- How Understanding Cosmic Horror Can Improve Your (Love)Craft
- Why Dystopias are more popular than Utopias
- Trope Talk: Dystopias (with special guest Hello Future Me!!)
Meer columns als Top 5 Horror, dystopieën en dark fantasy van Vicky Swers? Kijk in onze rubriek Columns!
Top 5 Horror, dystopieën en dark fantasy: © 2023-2024 Vicky Swers / Modern Myths / Beeldmateriaal: © Warner Bros, Universal Pictures, Netflix
Reactie plaatsen