Iedereen die op vakantie een grot bezoekt, weet hoe indrukwekkend deze kunnen zijn. Toch ben je daarna ook altijd een tikkeltje opgelucht als je weer boven de grond bent. Grotten zijn namelijk mysterieus, donker en er leven bijzondere wezens. Geen wonder dat veel sciencefiction-, horror- en fantasyschrijvers gretig gebruik maken van deze imponerende locaties. Zo ook Johan Klein Haneveld. Lees in zijn Top 5 Grotten in sciencefiction en fantasy welke boeken, strips en films hem tijdens het schrijven hebben geïnspireerd.
Grotten hebben me altijd gefascineerd. Het zal zijn begonnen toen mijn ouders me tijdens vakanties in Frankrijk meenamen naar grotten. Het was altijd indrukwekkend om onder de grond af te dalen. Vaak waren er imponerende druipsteenformaties, soms moest je langs een steile trap afdalen of je door een nauwe opening wringen. Meestal kwam er tijdens een tocht wel een moment dat de gids het licht uitzette zodat je kon ervaren hoe donker het er was. Elke grot was bovendien anders. Uit de bibliotheek haalde ik boeken over hoe grotten door water worden uitgesleten en over de vorming van stalactieten en stalagmieten.
Grottendieren en speleologen
Bovendien las ik over grottendieren: levensvormen die zich hadden aangepast aan een hongerig bestaan in het donker. Vleermuizen zijn natuurlijk de bekendste, maar verder leven er in grotten insecten, slakken, krabben, vissen, salamanders en slangen. Deze soorten zijn vaak op enige wijze aangewezen op voedsel dat van de oppervlakte komt. In de grot van Movile in Roemenië is echter een ecosysteem dat helemaal van de buitenwereld is afgesneden en waar bacteriën die leven van de oxidatie van zwavel voor de energie zorgen. Als je leest hoe onderzoekers die grot moeten bereiken is dat een heel avontuur.
Grotten zijn zo ongeveer nog de enige plekken op deze wereld waar ontdekkingsreizigers een werkelijk onbekende wereld kunnen betreden. Speleologen en grotduikers brengen nieuwe grotten in kaart en ontsluiten ze voor de mensheid. Dat is nogal gevaarlijk. Als er iets misgaat, ben je van de buitenwereld afgesneden. Je bent op jezelf aangewezen om te overleven.
Sanctum en Tom Sawyer
Al deze aspecten spraken tot mijn verbeelding. En niet alleen tot de mijne. Verhalen van speleologen die in gevaar komen onder de grond leiden tot spannende films, zoals Sanctum uit 2011. Deze was geproduceerd door James Cameron (Aliens, Terminator 2: Judgement Day) die ervoor zorgde dat de grotduikers in de film zich ook gedroegen als grotduikers in het echt. De vriend met wie ik deze film zag, die zelf ook in grotten duikt, vertelde me dat ze zelfs de lampen gebruiken die echte grotduikers gebruiken.
Maar al eerder zagen schrijvers in dat grotten een gevaarlijke achtergrond konden bieden voor hun verhalen. In De avonturen van Tom Sawyer liet Mark Twain zijn personages verdwalen in een grot. Ze konden ontsnappen voordat ze van honger en dorst omkwamen. Maar hun vijand niet. Die werd dood teruggevonden, vlak bij de ingang.
Reis naar het middelpunt van de aarde
Maar schrijvers zagen grotten ook als plek om ontdekkingsreizigers heen te sturen. Zo vinden de hoofdpersonen in Reis naar het middelpunt van de aarde van Jules Verne ondergronds een verloren gewaande wereld. Een wereld waar zelfs prehistorische dieren hebben overleefd. Ik vind de scène waarin de ontdekkingsreizigers een ondergrondse zee oversteken en een gevecht waarnemen tussen een ichthyosaurus en een plesiosaurus nog steeds indrukwekkend. Ook komen ze door een bos van reusachtige paddenstoelen…
Grotten speelden overigens ook een rol in volksverhalen en sprookjes. Bijvoorbeeld als plek waar dwergen naar schatten groeven. J.R.R. Tolkien liet zijn reisgezelschap daarom door de mijnen van Moria dwalen, waar uit de diepten onder de berg gevaarlijke wezens opduiken. Veel andere sciencefiction- en fantasyschrijvers hebben zich op hun beurt weer door deze auteurs laten inspireren.
De grotten van Johan Klein Haneveld
Ik ook. Mijn korte verhaal Toeristenval in Fantastische Vertellingen #58 gaat over een toeristische tocht door een grot op een andere planeet. Het is ook niet toevallig dat Frelik in De Krakenvorst – boek 1: Keruga een lange ondergrondse reis moet maken. Mijn fascinatie met grotten en het leven in grotten was ook een inspiratiebron voor mijn fantasyroman Hoeder van de Vulkaan. Hoofdpersoon D’rik komt terecht in een grottensysteem met reusachtige paddenstoelen en bleke grottendieren en dreigt daar te verdwalen.
Er sluipt ook een koudbloedig monster rond dat veel weg heeft van de Olm. Dit is een werkelijk bestaande grottensalamander die wel honderd jaar oud kan worden en tien jaar zonder eten kan. Dat zal ook vast niet de laatste keer zijn dat grotten een rol zullen spelen in mijn verhalen. Maar nu eerst mijn Top 5 Grotten in sciencefiction en fantasy.
1 – Satania (Fabien Vehlmann & Kerascoët – 2016)
Satania is een van die stripboeken waar je bij toeval tegenaan moet lopen, lijkt het wel. Ik hoorde er voor het eerst over in een YouTube-video over iemands Top 10 Fantasystrips. Het was een andere strip van deze makers die daarin een plek had, maar deze werd ook genoemd. En omdat hij over grotten ging, sprak hij me meteen aan. Een expeditie trekt achter een onderzoeker aan die denkt dat de verhalen over demonen voortkomen uit ondergronds levende mensachtigen. Charlie is mee – het is haar broer die is zoekgeraakt. Ze stuiten op verschillende beschavingen en een ecosysteem aan het plafond van een enorme grot. Het volk daar leeft schijnbaar zonder regels en geboden. Verliezen de expeditieleden hun verstand of vinden ze de weg terug naar boven? De tekeningen lijken eenvoudig – welhaast kinderlijk – maar het verhaal is dat absoluut niet. Ik was er erg van onder de indruk, ook van de horrorelementen die hierin voorkomen. Een aanrader. Kijk hier voor Satania deel twee.
Koop Satania - Fabien Vehlmann & Kerascoët
Een ondergronds ecosysteem in een grot komt ook voor in het boek Nieuwe maan van Anton Koolhaas (1978). Een echtpaar betrekt een nieuw huis, waar het op nieuwe maan steevast stinkt. De man – Enno – ontdekt ondergronds een heel systeem van vreemde wezens. Natuurlijk dient de reis van de hoofdpersoon door de grot ook als metafoor. Dat is echter niet waarom dit verhaal me is bijgebleven sinds ik het las op de middelbare school. Ik was natuurlijk gefascineerd door de vreemde wezens. Bijzondere vogels, enorme kreeften en zelfs de ondergrond waarop hij loopt lijkt te leven. Levendig beschreven door een schrijver die sowieso heel sterk was in het weergeven van dieren en dierlijk gedrag.
2 – De Kronieken van Narnia: De zilveren stoel (C.S. Lewis – 1953)
De zilveren stoel, het vierde deel van De Kronieken van Narnia, is niet zo bekend als de eerste drie delen (die ook verfilmd zijn). Er is sprake geweest van een verfilming van dit boek, maar tot nu toe is die nog niet van de grond gekomen. Mij sprak dit verhaal echter altijd tot de verbeelding. Dat was vanwege het personage Puddleglum. Hij heeft een wat somberder wereldbeeld, maar onder zijn cynisme blijkt hij toch een volhouder. Maar ook omdat een groot deel van dit verhaal zich ondergronds afspeelt. Daar bevindt zich het rijk van de Vrouwe in het Groene Gewaad die prins Rilian gevangen houdt. Ze heerst er met harde hand over de aardmannetjes. Ze betovert de hoofdpersonen zelfs zodat ze gaan geloven dat die ondergrondse wereld de enige echte wereld is en dat Narnia niet bestaat… Krachtige scènes, maar vooral mooi vind ik het slot. Hierin storten de aardmannetjes zich met vreugde in nog diepere ravijnen, waar hun echte wereld is.
Koop De Zilveren Stoel - C.S. Lewis
Een ondergronds rijk vinden we ook in het stripverhaal Het raadsel van Atlantis van Edgar P. Jacobs (1957). En ook daar mogen de hoofdpersonen Blake en Mortimer niet naar de oppervlakte terugkeren. Het begint met prachtig weergegeven tochten door grotten, waarbij de hoofdpersonen onder andere over een ondergrondse rivier varen. Later komen ze prehistorische wezens tegen, reusachtige vleesetende planten en bijzondere technologie. Tal van verwikkelingen vinden plaats tussen de verschillende partijen en dat allemaal in een wereld die is afgesneden van de onze. Het eindigt dramatisch. En net als in het verhaal van C.S. Lewis wordt ook dit ondergrondse rijk door water verzwolgen.
3 – Empire of Grass (Tad Williams – 2019)
Tad Williams is een van mijn favoriete fantasyschrijvers. Hij verzint mooie werelden, met sympathieke personages. Hij laat je zelfs sympathie ontwikkelen voor de zogenaamde schurken in het verhaal. Ook heeft hij volgens mij iets met grotten. In The Dragonbone Chair moet hoofdpersoon Simon bijvoorbeeld al een lange ondergrondse reis maken. En in de reeks The Last King of Osten Ard, waar Empire of Grass het tweede deel van is, volgen we verschillende Norns – elfachtige wezens – die verblijven in grotten onder een berg. En we volgen mensen die door hen als slaaf of als maîtresse worden gehouden. De Norns hebben nederzettingen aan een ondergronds meer en parken van enorme paddenstoelen. Toen ik de beschrijvingen daarvan las, wist ik dat ik vergelijkbare omgevingen wilde schetsen in Hoeder van de vulkaan.
Koop Empire of Grass - Tad Williams
Reusachtige paddenstoelen kende ik natuurlijk al uit Vulcanus Smidse van Roger Leloup (1973). Dit derde stripboek in de Yoko Tsuno-reeks speelt zich grotendeels ondergronds af. De buitenaardse Vineanen hebben technologie waarmee ze lavastromen kunnen beheersen. Een groep wil daarmee een ramp veroorzaken en het is aan Yoko om dat te voorkomen. De paddenstoelen zijn door de Vineanen naar de aarde meegebracht, maar blijken goed te gedijen in de warmte van de lava die door grote buizen vloeit. In hun tocht door een ondergronds bos komen de hoofdpersonen onder andere langs een fossiele dinosaurus. Leloup tekent prachtige omgevingen en tot de verbeelding sprekende technologie. Maar uiteindelijk is het de empathie van zijn personages die zijn verhalen nog het meest onderscheidt.
4 – The Luminous Dead (Caitlin Starling – 2019)
Er kan in grotten van alles misgaan. Het is er ook nog eens stikdonker en je bent van de buitenwereld afgesneden. Daarom zijn er ook nogal wat horrorverhalen die van deze omgeving gebruik maken. De film The Descent schijnt bijvoorbeeld heel eng te zijn, maar die heb ik zelf nog niet durven kijken. Het boek The Luminous Dead is ook behoorlijk spannend. Gyre Price heeft gelogen over haar kwalificaties als grotduiker om op een expeditie in een grot op een andere planeet mee te kunnen. De organisator van de expeditie heeft gelogen over wat ze ondergronds moet doen: in haar eentje zien te achterhalen wat er met eerdere verkenners is gebeurd. In een futuristisch pak, waarvan de batterijen dreigen op te raken, moet ze navigeren door nauwe tunnels en ondergrondse rivieren. Ze begint dingen te zien die er niet zijn. Een buitenaards wezen achtervolgt haar. En de expeditieleider – met wie ze in contact staat – heeft niet per sé het beste met haar voor. Het verhaal is goed geschreven, met een dosis body horror. Het einde vond ik niet enorm sterk en ik had graag meer willen weten over de planeet en het ondergrondse wezen. Maar de rest van het verhaal was zeker de moeite waard.
Koop The Luminous Dead - Caitlin Starling
Een eenzame hoofdpersoon die zich een weg door het donker moet banen en gaat twijfelen aan zichzelf herkende ik uit De helden van Equinox van Pierre Christin en Jean-Claude Mézières (1979). Ravian is een legendarische stripserie die heel wat SF-films heeft beïnvloed. Niet alleen The Fifth Element, maar ook Star Wars. Kenmerkend voor de reeks is dat hoofdpersoon Ravian zich graag presenteert als held, maar eigenlijk niet zo indrukwekkend is. Laureline moet hem nogal eens uit de brand helpen. In dit deel is Ravian de afgevaardigde van de aarde naar Simlane, waar de kampioenen van verschillende werelden om de eer strijden een nieuwe generatie te verwekken. De kampioenen moeten daarvoor allerlei uitdagingen doorstaan. De strijd van Ravian lijkt het minst indrukwekkend. Hij trekt door een grot waar hij wordt geconfronteerd met ratten en moet strijden tegen claustrofobie. De vraag is of hij inderdaad zijn angsten weet te overwinnen…
5 – Het laatste dwaallicht (Paul Geerts – 1979)
De makers van Suske en Wiske realiseerden zich goed het potentieel van grotten als locatie voor avonturen. Het laatste dwaallicht las ik als kind en bleef me bij. Het bevat zoals veel Suske en Wiske-verhalen een magisch element, dat van de dwaallichten. Met de Terranef – een uitvinding van professor Barabas waarmee Suske en Wiske door de aardkorst kunnen reizen – zoeken ze de dwaallichten op. In een voor een jonge lezer best indrukwekkende scène moest Lambik de slapende dwaallichten met alleen een afgebroken stalactiet verdedigen tegen enorme torren die met hun kaken steen kunnen verbrijzelen. Dit was een goed geschreven, spannend verhaal met een mooie ontknoping. Dat vond ik in elk geval toen ik het las.
Voertuigen met een straal die steen doet smelten zodat je ermee onder de grond kunt doordringen blijken een terugkerend idee in de sciencefiction. Zo’n machine stond namelijk ook centraal in de film The Core van Jon Amiel (2003). Ja, dit is een overdreven rampenfilm waarvoor je als wetenschappelijk onderlegde kijker je kritische blik moet thuislaten. Maar zelfs al kloppen veel dingen niet in het verhaal, het idee van een reis naar het midden van de aarde sprak mij heel erg aan. En een scène waarin het schip van de hoofdpersonen belandt in een geode van vele kilometers groot vond ik adembenemend. Vooral als er een licht wordt ontstoken en ze velden zien van manshoge paarse kristallen, overal om hen heen en zelfs boven hen. Helemaal spannend wordt het als de wand van de geode magma begint door te laten. Ik was er zo van onder de indruk dat ik het idee van enorme geoden in de Aardmantel gebruikte in mijn SF-verhaal Aartsvijanden in mijn bundel Conquistador extended.
Johan Klein Haneveld – Top 5 Grotten in sciencefiction en fantasy
Johan Klein Haneveld schreef tot nu toe twintig boeken, waaronder de fantasyroman Hoeder van de Vulkaan en het horrorverhaal Scherven vol ogen. Zijn nieuwste werk is het boekje De mens een sprinkhaan. Hij stelde daarnaast een bundel samen met SF-verhalen over klimaatverandering: Voorbij de Storm. Zijn korte verhalen verschenen onder andere op Modern Myths, in de tijdschriften Fantastische Vertellingen, HSF en SF Terra en in bundels zoals Ganymedes 20, Verhalen Vertellers 3 en Eindtijden in de polder.
In 2021 verschijnen van Johan nog de dystopische SF-roman De Groene Toren en de young adult roman Het Denkende Woud. Voor 2022 staat de space opera De Zwarte Schim gepland. Lees ook zijn essays op Fantasy Schrijven.
Meer columns als Top 5 Grotten in sciencefiction en fantasy van Johan Klein Haneveld? Kijk in onze rubriek Columns!
Top 5 Grotten in sciencefiction en fantasy: © 2019-2024 Modern Myths
Reactie plaatsen