Het is alweer bijna twee jaar geleden dat mijn reis naar het onbekende begon. Een reis waarbij ik oog in oog zou komen te staan met wezens uit de kern van de aarde, monsters uit vervlogen tijden en moordlustige robots uit de toekomst. Nee, het samenstellen van een compilatie klassieke sciencefictionstrips is niet voor iedereen weggelegd. Op sommige dagen was ik bang dat ik nooit meer terug zou keren… Lees de Modern Myths column Sciencefiction en het stripverhaal van Tim Aarts!
Lees ook Jeroens Science Fiction Comics recensie!
Zo dook ik in 2019 in de geschiedenis van het stripverhaal en voer ik langs vele bekende, nog meer onbekende en legio ronduit absurde striptitels. Het resultaat is het in 2020 verschenen boekwerk Science Fiction Comics.
Van pulp naar comics
Zoals vrijwel ieder Amerikaans stripgenre liggen de wortels van sciencefiction comics in de welbekende pulpromans die in de jaren 20 en 30 immens populair waren. Kenmerkend aan deze stuiverromans waren hun goedkope drukvorm, ongenuanceerde verhaallijnen en bovenal de kleurrijke omslagen die lezers moesten overtuigen tot aanschaf over te gaan. Gangsterboekjes, westernavonturen, griezelvertellingen – hoe oppervlakkiger hoe liever!
Hoewel ondergewaardeerd in die tijd is hun invloed nog steeds voelbaar. Iconen als Edgar Rice Burroughs’ Tarzan begonnen er hun carrière, ze inspireerden Quentin Tarantino tot het maken van Pulp Fiction en – jawel! – onze favoriete fopprofeet L. Ron Hubbard (Scientology) lanceerde er zijn carrière als sciencefictionschrijver.
Amazing Stories en Weird Tales
Het zijn deze sciencefictionboekjes die de formule voor moderne speculatieve fictie perfectioneerden. Hoewel de omslagen van tijdschriften als Amazing Stories en Weird Tales vooral spektakel beloofden, onthulde het binnenwerk meer diepgang dan andere pulpgenres destijds te bieden hadden. De fantastische aspecten van sciencefiction stelden schrijvers in staat voorspellingen over de toekomst te doen of juist met gepaste afstand te reflecteren op de tijd waarin ze leefden.
En daarin beperken ze zich niet tot inzichten rond technologie. Nee, de betere verhalen fungeren als moraalvertellingen rond thema’s als racisme, seksualiteit, imperialisme, kapitaal en ga zo maar door. Het was een traditie waar tv-series zoals The Twilight Zone en Star Trek later op zouden voortborduren.
Sciencefiction en het stripverhaal – Buck Rogers
Gek genoeg liet de eerste generatie sciencefictionstrips deze traditie vrijwel volledig links liggen. Een van de eerste notabele ruimtehelden uit de stripgeschiedenis was Buck Rogers. Zijn avonturen beginnen als hij in 1927 door een ongeluk in een diepe winterslaap terecht komt en pas 500 jaar later ontwaakt. Daar benut hij de kwaliteiten die hij heeft opgedaan tijdens de Eerste Wereldoorlog om het op te nemen tegen de tirannen die Amerika regeren in het jaar 2419.
Zijn debuut in pulptijdschrift Amazing Stories was immens succesvol en kreeg het ene na het andere vervolg. Buck Rogers verscheen al snel in bioscoopfilms, zijn eigen radioshow en natuurlijk een krantenstrip.
Flash! A-ha!
Het is deze krantenstrip die de katalysator zou zijn voor de meest toonaangevende stripheld uit het sciencefictiongenre: Flash Gordon. Vele krantenstrips trachten begin jaren 30 het succes van Buck Rogers na te apen, maar ontstijgen het niveau van slap aftreksel nooit. Flash Gordon, echter, was zo subliem in zijn uitvoering dat hij Buck Rogers al snel zou overschaduwen.
De strip verscheen voor het eerst in 1934 en was vrijwel direct een hit. Het zal ongetwijfeld te maken hebben met de schilderachtige signatuur die striptekenaar Alex Raymond zijn feuilleton gaf. Hij illustreerde de strip in de traditie van de verfijnde Tarzan en Prins Valiant strips die op dat moment tot de populairste striphelden van Amerika behoorden.
Avonturen op de planeet Mongo
Het krantenfeuilleton beschrijft de wonderlijke avonturen van polospeler Flash Gordon die samen met heldin Dale Arden en Dr. Zarkov de aarde ontvlucht als de snode Ming the Merciless de planeet dreigt te vernietigen. Wat volgt zijn tal van avonturen op de planeet Mongo die door illustrator Alex Raymond op adembenemede wijze zijn uitgewerkt.
Ieder paneeltje werd door Raymonds oog voor detail een lust voor lezers van alle leeftijden. Zo zeer zelfs dat Flash Gordon na zijn debuut een van de populairste jongenshelden van de VS werd. Een populariteit waar de minstens zo legendarische vervolgfilms met Buster Crabbe natuurlijk enorm aan bijdroegen (een saillant detail: Crabbe heeft zowel Buck Rogers als Flash Gordon gespeeld – red.).
Sciencefiction en het stripverhaal – Tweedimensionale ruimteavonturen
Flash Gordon zette de toon voor wat sciencefiction comics het komende decennium zouden zijn. Niet de speculatieve vertellingen van de pulpschrijvers, maar meer mono-mythische avonturen over krachtpatsers en tweedimensionale schurken… het liefst in de vorm van akelige aliens natuurlijk. Dit subgenre wordt ook wel sciencefantasy genoemd en is geneigd een vaste formule te volgen. Het maakt de Amerikaanse stripverhalen uit de jaren 30 en 40 zeer beperkt in hun vertelvorm.
Het is… Superman!
In 1938 verandert de stripindustrie voorgoed. Action Comics introduceert Superman en lanceert daarmee het tijdperk van de superheld. Een superheld die een vreemdeling uit de ruimte is bovendien – in zekere zin een inversie van Flash Gordon.
Supermans succes ontstond onmiddellijk. De verkoopcijfers waren méér dan fenomenaal en in de maanden die zouden volgen trachtte iedere uitgever zijn eigen superheld te ontwikkelen. Hierdoor ontstond een markt voor andere genres en tijdschriften die meer waren dan bundelingen van oudere krantenstrips, zoals voorheen het geval was. Al snel verschenen de gangsters, cowboys en griezels uit pulpverhalen in stripvorm. Maar waar waren onze ruimtehelden gebleven?
Planet Comics
De Amerikaanse comics uit de jaren 40 waren zeer divers. Ieder denkbaar genre – van romantiek tot ridderavontuur – was verkrijgbaar in vele tijdschriften. Maar het sciencefictiongenre, zeer beperkt door de in kranten zo populaire Flash Gordon-formule, moest het met slechts enkele magazines doen.
Een van die tijdschriften was Planet Comics van uitgever Fiction House. Planet Comics is verantwoordelijk voor een hele reeks voortreffelijk kitscherige omslagen die tegenwoordig zéér verzamelbaar zijn. Lelijke ruimtemonsters sleuren schaars geklede vrouwen naar hun ruimteschip, achtervolgd door een held met vierkante kin. Maand na maand, na maand.
Sciencefiction en het stripverhaal – Mild-fetisjistische avonturen
Het interieur van de boekjes kon natuurlijk niet opboksen tegen zulke beloftes. Vooral interessant waren de comics waar vrouwelijke heldinnen centraal stonden. Mysta of the Moon en Futura kwamen in ieder nummer opnieuw in benauwde situaties terecht, vaak mild-fetisjistisch van aard. Verder waren de verhalen min of meer allemaal klonen van Flash Gordon en kornuiten. Maar die omslagen, mensen. Die omslagen. Het zou nog enkele jaren duren voor sciencefiction in stripvorm volwassen zou worden.
EC Comics: Tales from the Crypt
Het oververzadigde aanbod van superheldencomics piekte in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog en maakte plaats voor nieuwe succesformules. Je zou het vandaag de dag niet zeggen, maar bizar genoeg waren romantiekstrips eind jaren 40 de bestsellers uit de comicswereld.
Daarnaast was de gewelddadige gangsterstrip in opkomst, die stapje voor stapje plaats maakte voor de griezelstrip. Absolute grootmeester van de griezelstrip was EC Comics met haar vlaggenschip Tales from the Crypt. Hierin was de ethiek van klassieke pulpverhalen duidelijk herkenbaar. Ieder verhaal was een korte fabel over een rotzak die een koekje van eigen deeg kreeg. Hoe bloederiger, hoe liever.
Conservatief Amerika… griezelig!
Maar het Amerikaanse beeldverhaal – dat toen al een tijdje onder vuur lag – zocht daarmee de grenzen van het toelaatbare op. Toelaatbaar in het conservatieve Amerika van de jaren 50, welteverstaan! Met de komst van de horrortitels was de maat vol en startte het congres een reeks hoorzittingen die resulteerden in het oprichten van de Comics Code Authority (CCA).
De CCA was een zelf censurerend orgaan van de stripbranche dat het aanbod van comicgenres decimeerde. De hoogtijddagen van de griezel- en gangsterstrips waren van de ene op de andere dag voorbij. Waar zouden jonge lezers nu hun verlangen naar bloeddorstige monstertjes mee moeten stillen?
Sciencefiction en het stripverhaal – Enter Science Fiction Comics!
Vanaf de jaren 50 waren de sciencefictionstrips aan zet. Het genre had in boekvorm nieuwe hoogtes bereikt en wisten ook in de bioscopen het griezelgenre min of meer te vervangen. Waarom dan niet in stripvorm? Ditmaal hadden titels als Unusual Tales, Space Detective en Fantastic Worlds meer te bieden dan Buck Rodgers plagiaat.
De nieuwe sciencefictionstrip borduurde verder op de fabelachtige formule van haar griezelige voorgangers. Als zodanig werd de link met de bedachtzame pulpromans van de jaren 20 voor het eerst weer tastbaar.
Run Martian, Run
Neem bijvoorbeeld Run Martian, Run uit Strange Worlds. Het is een van mijn persoonlijke favorieten, die in de bundel Science Fiction Comics een prominente plek heeft gekregen. Run Martian, Run volgt het misavontuur van een schofterige jager die naar Mars reist om de laatste Marsman aan flarden te schieten en op te zetten voor zijn verzameling. Het is een prikkelende metafoor voor safari- en vossenjagers, waarin het gejaagde beest voor het eerst een stem krijgt. Geweldig!
Sciencefiction en het stripverhaal – E.T. avant la lettre
Maar in tegenstelling tot de griezelstrip hoeft het ruimteavontuur zich niet te beperken tot akeligheid, wat de leesvariatie van de SciFi comics uit de jaren 50 en 60 zéér ten goede komt. Kijk bijvoorbeeld naar Across the Barrier uit Out of this World. Daarin ontmoet een joch van tien bij toeval een ruimtewezentje van zijn leeftijd in zijn achtertuin. E.T. avant la lettre! Het verhaal schets een vertederend beeld van dromerige jongetjes waar geen vampierroman tegenop kan. Ook deze vertelling tref je in de compilatie Science Fiction Comics.
Een van de bekendste SciFi klassiekers uit deze periode werd door EC Comics opgetekend in Incredible Science Fiction, dat in navolging van Tales from the Crypt werd uitgegeven. In Judgment Day volgen we de reis van een aardse astronaut die een door robots geregeerde planeet wijst op hun uitsluiting van machines die niet voldoen aan hun bekrompen wereldbeeld. Het laatste paneeltje onthult hoe de astronaut zijn helm verwijdert en van Afro-Amerikaanse origine blijkt te zijn.
Naar de sterren en daar voorbij
In de pagina’s van de sciencefictionstrips uit de jaren 50 werd het Amerikaanse beeldverhaal volwassen. Iets dat door de revolutionaire Marvel-strips uit de jaren 60 werd bevestigd. De tekenaars van die boekjes hadden stuk voor stuk naam gemaakt in de sciencefictiontitels uit de voorafgaande jaren. Onder hen vind je giganten zoals Jack Kirby (Blue Bolt) en Steve Ditko (Out of this World). (Kirby zou met Stan Lee in Fantastic Four het Marvel universum starten en Ditko ken je als mede-bedenker van Spider-Man en Dr. Strange – red.)
De sciencefiction comics waren dus meer dan een leerschool voor de toekomstige meesters van de comicswereld. Op verhalend niveau illustreren de vaak slechts acht pagina’s durende vertellingen dat ze de strip van “de denkende man” zijn. Net als de ruimteavonturen uit de jaren 20 bieden ze meer dan het oppervlakkige spektakel van hun broertjes en zusjes. Deze verhaalvorm zou een kernaspect worden van alle grote comics in de jaren daarna. Het vermogen om te beschouwen begon in een nederige ruimtecapsule op zoek naar het onbekende…
Sciencefiction en het stripverhaal – Terug naar het verleden
Ook in de Nederlandse stripwereld is het genre een onmisbaar ingrediënt gebleken. Storm is sinds jaar en dag een van de succesvolste stripboekformules en zelfs Urbanus maakte een komische reis naar Uranus.
Nu is het tijd om over onze schouder te kijken en kennis te maken met de wonderlijke wereld van Science Fiction Comics, middels de gelijknamige bundel. Het is geen samenstelling voor stoffige verzamelaars, maar eerder een hartelijk “greatest hits” boekje met verhalen die geselecteerd zijn voor het onschuldige plezier dat de lezer eraan zal beleven. Dus of je nou een bikkelharde kenner bent of juist voor het eerst een stripboek aanschaft, Science Fiction Comics is jouw ticket naar de sterren!
Sciencefiction en het stripverhaal – Tim Aarts
Tim Aarts (1988) is een filmmaker, (tekst)schrijver en uitgever uit ’s-Hertogenbosch. Zijn kenmerkende humor en verbeeldingskracht benut hij in tal van video- en stripboekprojecten. Uiteenlopende partijen zoals het Veteraneninstituut, Tilburg University en Koppen Creative deden een beroep op zijn verhalend vermogen. Sinds 2020 is hij eigenaar van Peter Pan Comics, met als doel klassieke stripverhalen onder de aandacht van een nieuw publiek te brengen.
Modern Myths Shop
Trade Paperback
Bol.com – Science Fiction Comics – € 16,99
Meer columns als Sciencefiction en het stripverhaal van Tim Aarts? Kijk in onze rubriek Columns!
Sciencefiction en het stripverhaal: © 2019-2024 Modern Myths / Beeldmateriaal: The All-Story Magazine, Weird Tales, Amazing Stories, Flash Gordon: Strange Adventures, Planet Comics, Space Detective, Incredible Science Fiction: Public Domain. Flash Gordon: © Universal Pictures. Superman: © DC Comics. EC Comics: © EC Comics. Storm: © Uitgeverij L.
Reactie plaatsen