Johan Klein Haneveld – Mijn 5 favoriete actiescènes
Misschien is het begonnen door het kijken van James Bond-films. Ik weet in elk geval dat ik als tiener ervan genoot autoachtervolgingen te verzinnen. Als ik een fabrieksterrein of raffinaarderij zag, was mijn belangrijkste vraag hoe een gevecht tussen de geheim agent en een schurk zich op en tussen de buizen en galerijen kon afspelen. Ik las later de avonturenboeken van Alistair MacLean voor de spannende actiescènes en in in mijn eigen verhalen konden ze vervolgens natuurlijk ook niet ontbreken. Het titelverhaal in mijn bundel Conquistador, verschenen op 6 mei jongstleden, bevat bijvoorbeeld volgens mij de beste actiescène die ik tot nu toe heb geschreven. Ik ben er trots op.
Er zijn schrijvers die een actiescène beschouwen als een goedkope manier om de aandacht van de lezer te trekken. Geweld spreekt onze sensatiebeluste kant aan: de spanning opwekken middels dialogen en subtiele interacties zou van grotere vaardigheid getuigen. Hun argument ‘daar waar actie in de plaats komt van meer betekenisvolle plot-elementen’ snap ik, maar deze critici vergeten dat het maken van een echt goede actiescène niet eens zo gemakkelijk is.
Een goede actiescène ontleent zijn kracht niet aan verwondingen of sensatie, maar vertelt een eigen verhaal dat zorgt voor de spanning. Daarbij worden de eigenschappen en zwakheden van de karakters op een originele manier toegepast, net als de beperkingen en mogelijkheden van de omgeving, moet de hoofdpersoon uitdagingen van binnen en van buiten het hoofd bieden, moet de kijker of lezer alles kunnen volgen en ten slotte moet het hoofdverhaal niet worden onderbroken maar moet de scène het plot een stap verder brengen. Als dat een schrijver of filmmaker niet lukt, stort een boek of film als een kaartenhuis in een. Gelukkig zijn er genoeg die deze kunst uitstekend beheersen.
Hieronder volgt mijn top 5!
1. Het aankoppelen van een ruimteschip – Interstellar (Christopher Nolan)
Hét voorbeeld dat goede actie niet afhankelijk is van geweld. Christopher Nolan is niet echt heel goed in gevechtsscènes. Dat blijkt onder andere uit zijn Batmanfilms; die blijken soms iets te klinisch. Hij is juist wel heel goed in het eerst opbouwen van een wereld met eigen regels en die vervolgens tot het uiterste te benutten in het opbouwen van spanning. Dat deed hij in Inception bijvoorbeeld bij het gevecht in de gang, waarbij de actie plaatsvond op verschillende niveau’s van werkelijkheid en de zwaartekracht opeens kon veranderen.
In deze film doet hij dat in de ruimte aan de andere kant van een wormgat, als een shuttle die terugkeert van een onleefbare planeet probeert te koppelen aan het moederschip. Door een ongeluk raakt dat beschadigt en begint het te tollen. De beelden van het kleine schip tegen de leegte van de ruimte, de momenten van stilte, daarna de aanzwellende muziek. Je weet precies wat er op het spel staat. En als de hoofdpersonen ook maar één centimeter afwijken van hun baan, zal alles mis gaan. Elke keer als ik deze scène zie houd ik opnieuw mijn adem in!
2. Actiescènes: Kalam vs 600 huurmoordenaars – The Bone Hunters (Steven Erikson)
De boeken in de fantastische serie Tales from the Malazan books of the Fallen staan vol met spectaculaire actie. Erikson heeft een erg levendige verbeelding en plaatst zijn karakters vaak in uitdagende situaties (die vaak met oorlog te maken hebben). Hij maakt het ze ook niet makkelijk en als lezer weet je dat zelfs hoofdpersonen zo kunnen sterven. Een beetje als in Game of Thrones. Erikson doet je echter eerst met alle karakters meeleven. Vaak zelfs aan allebei de kanten van het conflict. Je hebt hun flauwe grappen gevolgd, hun vermoeidheid en frustratie, maar ook hun onverwachte overwinningen. Boeken lang. In diezelfde boeken werkt alles toe naar een massale confrontatie van mensen en machten. En aan het eind komt alles samen.
In dit boek bijvoorbeeld als de hoogste vertegenwoordiger van de keizerin dreigt verraden te worden en alleen Kalam, een van de oorspronkelijke ‘Bridgeburners’ bij haar is om haar te begeleiden naar de schepen in de haven. Het probleem? Zeshonderd van de keizerlijke huurmoordenaars onder leiding van Pearl, die nog een appeltje met hem te schillen heeft. Mijn hart bonkte de hele tijd in mijn keel. Andere hoogtepunten: de val van Y’ghatan in hetzelfde boek (olijfolie was nooit zo angstaanjagend), de strijd met de dinosaurusachtige K’Chain Chemalle in ‘Dust of Dreams’ en het slot van de ‘chain of dogs’ in ‘Deadhouse Gates’.
3. Het gevecht in de mijn – Indiana Jones and the Temple of Doom (Steven Spielberg)
Spielberg bouwt zijn actiescènes op als een symfonie. Verschillende confrontaties spelen zich tegelijkertijd af: de ene op de voorgrond en de andere op de achtergrond, maar beïnvloeden elkaar tegelijkertijd. Zijn hoofdpersonen zijn kwetsbaar en staan tegenover een overmacht. Elk aanwezige element in de omgeving wordt ingezet. Dit was het geval in Jurassic Park (met de velociraptors in de keuken!), maar het best is het te zien in de tweede film in de Indiana Jones-serie.
Voor veel filmliefhebbers is dit niet de beste film over de moreel twijfelachtige archeoloog/grafrover, maar dat deze scène een klassieker is, valt niet over te twisten. Van het gevecht op de lopende band, tot de mijnkarretjesachtervolging, het moment op de hangbrug; de spanning blijft erin, precies op de juiste momenten onderbroken door humor. En zelfs de fantastische elementen – zoals het voodoopoppetje – dragen eraan bij.
4. Actiescènes: De race terug naar de Citadel – Mad Max: Fury Road (George Miller)
Deze hele film is eigenlijk één lange actiescène en werd genomineerd voor een Oscar – het bewijs dat actie ook kunst kan zijn. Want deze film pauzeert het verhaal niet vóór de actie, maar vertelt het verhaal dóór de actie. We leren de hoofdpersonen kennen terwijl ze vechten voor hun voortbestaan, zich voor elkaar opofferen of zich juist terugtrekken. Miller maakt de actie bovendien tastbaar. Hij gebruikt namelijk daadwerkelijke stunts in plaats van computereffecten en dus zit je er als kijker middenin. Je voelt het gevaar.
Ook hier wordt elk element van de omgeving en van de auto’s op een originele manier gebruikt, zoals bijvoorbeeld de aanvallers die op flexibele stokken tussen de voertuigen heen en weer slingeren. Hoewel het bijna non-stop doorgaat, blijf je als kijker wel denken over de diepere thema’s van het verantwoordelijk omgaan met grondstoffen en onderdrukking van vrouwen en minderheden.
5. Schotenuitwisseling in de atmosfeer van een gasplaneet – The Evolutionary Void (Peter F. Hamilton)
Peter F. Hamilton schrijft geen kleine verhalen. ‘Groot, groter, grootst’ is zijn mantra. In deze trilogie is onze hele melkweg in gevaar. Een fantastisch concept is de ‘Void’ waar andere natuurwetten gelden, zodat een deel van het verhaal zich in een fantasy omgeving kan afspelen. Tegelijk strijden daarbuiten onvoorstelbare technologische machten tegen de partijen die willen dat de ‘Void’ zich verder uitbreidt.
De actiescènes in dit boek zijn levendig geschreven en maken opnieuw gebruik van de mogelijkheden van de omgeving, bijvoorbeeld als speciaal voor overheidswerk gekweekte agent Paula Myo het moet opnemen tegen de vijandelijke psychopaat die bekend staat als ‘The Cat’. Hun gevecht voert ze uiteindelijk tot in de atmosfeer van een gasplaneet en als in een U-bootoorlog moeten ze proberen elkaar te ontlopen.
Eervolle vermeldingen: het gevecht op de trein uit ‘Spider-man 2’ (wat een dynamiek – Spider-Man toont zijn karakter doordat hij probeert onschuldige mensen te redden), de val van de ruimtelift in ‘Red Mars’ van Kim Stanley Robinson – een scenario een rampenfilm waardig, de achtervolging door de reuzeninsecten in Yoko Tsuno’s stripverhaal ‘De Titanen’ – reuzeninsecten, straalwapens en een wereldwijd klimaatsysteem vormen een explosieve combinatie, en dan is er de heldhaftige opoffering van Xunk.
Johan Klein Haneveld schreef tot nu toe acht boeken, waarvan de jongste, De Krakenvorst, boek 2: Kartaalmon, uitkwam in november 2017. Zijn korte verhalen verschenen onder andere op Modern Myths, in de tijdschriften Fantastische Vertellingen en SF Terra en in de bundels Ganymedes 17, Wereldbedenkers en Tenenkrommende Verhalen. In 2018 worden drie boeken van hem uitgebracht: een nieuwe verhalenbundel Het teken in de lucht, het boekje Mieren en sprinkhanen en de far future SF-roman De afvallige ster.
Actiescènes: © 2015-2024 Modern Myths – oorspronkelijk verschenen onder redactie van Karen van den Andel en Jeroen Geelhoed – Fantasize.nl
Lees meer Modern Myths columns
Reactie plaatsen