Modern Myths hoofdredacteur Jeroen en parttime consulting (film)-nerd Gerard keken samen in IMAX naar de psychologische karakterstudie Joker. Beiden kennen alle Batman-films van buiten, waarbij Jeroen als comicliefhebber nog de nodige verhalenkennis meeneemt over deze iconische ‘clownprins der misdaad’; aartsvijand van de duistere ridder. Zowel Gerard als Jeroen waren overdonderd door het spel van Joaquin Phoenix en de manier waarop regisseur Todd Phillips deze mogelijke ontstaansgeschiedenis van de Joker neerzet. Omdat Gerard de film om andere redenen geweldig vindt dan Jeroen, lees je in deze dubbelrecensie beide meningen.
Gastrecensie voor comic-leken: Joker – superschurk done right
Gerard Sombroek
Waar Jeroen de diepte ingaat op het gebied van comics en historie van superhelden en schurken, ben ik meer een luie nerd die de verhalen graag tot zich neemt via films. Zo heb ik alle Batman-gerelateerde films gezien en worstel ik momenteel samen met Jeroen elke maandagavond braaf de klassieke Adam West-televisieserie door. Ik heb dus vele Jokers voorbij zien komen.
Heath, Jack, Cesar en Jared
Mijn favoriete Joker is Heath Ledger uit The Dark Knight, hoewel ik ook altijd een zwak heb gehad voor Jack Nicholson (Batman (1989)) en Cesar Romero als Joker (de jaren 60 televisieserie). Jared Leto (Suicide Squad) heeft mij minder kunnen bekoren, maar echt een eerlijke kans heeft hij nooit gekregen natuurlijk. Die cameo in Suicide Squad doet überhaupt geen recht aan de Joker.
Heath Ledger zette een psychotische Joker neer waar je echt bang van werd. Een ongeleid projectiel waarvan je nooit wist wat hij ging doen. “Some men just want to see the world burn,” zoals Alfred (Bruce Wayne’s butler) al zei. Dat was precies de Heath Ledger Joker. Ik wist dan ook niet wat ik moest verwachten van Joaquin Phoenix (Her, Gladiator). De typisch bombastische DC-films van de laatste jaren kunnen mij niet echt boeien (met uitzondering van Shazam!), dus ik was wat huiverig voor deze Joker ‘origin story’.
Hoe een monster gecreëerd wordt
Volledig onterecht zo blijkt. Dit is echt een superschurken ontstaansgeschiedenis ‘done right’! Nogmaals, ik ben niet op de hoogte van alle ins en outs van de comics, dus dit filmverhaal zal ongetwijfeld afwijken, maar ik vind deze Joker-film in één woord weergaloos. Het laat een duister, grauw Gotham City eind jaren 70 zien; privacy was nog geen dingetje en iedereen rookte overal. Het gros van de mensen moest alle eindjes aan elkaar knopen om überhaupt te overleven. In deze sombere setting zien we Arthur Fleck met zijn leven worstelen. Hij is daadwerkelijk hulpbehoevend door allerlei factoren buiten zijn macht om. Zijn leven is met recht een tragedie te noemen en de film laat hard en pijnlijk duidelijk zien hoe een falend systeem een monster kan creëren. Dit gebeurt niet bombastisch zoals in traditionele superheldenfilms, maar subtiel. We zien Arthur steeds verder wegglijden totdat je als kijker zelf ook niet meer weet wat werkelijkheid is en wat niet.
Joker: geen tragedie, maar komedie
Uiteindelijk draait Arthur zijn leven op ultieme wijze om en maakt hij van zijn tragedie een komedie. De Joker is een feit: hard, gruwelijk en meedogenloos. Ik heb een hekel aan spoilers, dus daar doe ik niet aan, maar als je een Joker-verhaal wilt zien in de vorm van een psychologisch drama, dan is deze film echt een must-see!
Recensie voor comic- aficionados: Joker – langzame dans naar waanzin
Jeroen Geelhoed
Door de jaren heen is de Joker – net als Batman zelf – steeds grimmiger geworden. Waar de misdadiger jarenlang nog een olijke schelm was, werd hij sinds de jaren 80 – na The Dark Knight Returns van Frank Miller en The Killing Joke van Alan Moore en Brian Bolland – een waanzinnige crimineel; duister en meedogenloos. In de Batman-films, zoals Gerard al opmerkt, zie je dit verschil ook in de interpretatie van Cesar Romero en Jack Nicholson in vergelijking met Heath Ledger en Jared Leto.
Wie is de Joker?
Wat al die interpretaties van de ‘Clown Prince of Crime’ gemeen hebben, is dat het nooit echt duidelijk wordt wat nu de definitieve ontstaansgeschiedenis van de Joker is. Wie is hij? Of beter: wie was hij? In The Dark Knight lijkt Ledgers’ Joker het zelf ook niet te weten; hij vertelt verschillende verhalen over zijn leven, voordat hij zijn stempel drukt op Gotham. Dat maakt het personage mysterieus en interessant, hoewel voor mij zijn ontstaansgeschiedenis in The Killing Joke comic van Moore en Bolland voldoende is. Daarin probeert een jongeman zijn zwangere vrouw te onderhouden door stand-up komiek te worden, wat hopeloos mislukt. In zijn wanhoop laat hij zich overhalen om als de schurk Red Hood een overval te plegen. In een chemiefabriek loopt hij Batman tegen het lijf en valt – overmant door angst – in chemisch afval. De Joker is geboren. Deze ontstaansgeschiedenis heeft natuurlijk wel meer om het lijf, maar je ziet elementen van dat verhaal ook terug in de eerste Batman van Tim Burton, waarin Nicholson iets vergelijkbaars overkomt.
The Killing Joke inspiratie
In deze nieuwe Joker van regisseur Todd Phillips (The Hangover, War Dogs) zie je ook elementen uit The Killing Joke terug, hoewel heel subtiel. Tekenaar Brian Bolland wordt in de aftiteling van de film ook genoemd in het rijtje personen die bedankt worden. De film is daarnaast overduidelijk een hommage aan Martin Scorcese-films als Taxi Driver en The King of Comedy, tot aan het lettertype van de begintitels en de sfeer in het Gotham van eind jaren 70/begin jaren 80 aan toe. Hoewel ik wel vaak het gevoel kreeg iets teveel naar het echte New York te kijken met opgeplakte Gotham-bordjes aan de muren en Gotham-nummerplaten op de gele taxi’s. In Joker is de stad een ‘modern’ Sodom en Gomorra. Er is een vuilniscrisis, waardoor de stad een grote rotzooi is en enorme ratten aantrekt. Pornofilms worden overal geadverteerd en niemand is beleefd naar elkaar. In deze ellendige crisis probeert de eenzame Arthur Fleck (Joaquin Phoenix) zich staande te houden.
Boksbal van het leven
Arthur heeft een uitzichtloze baan als inhuurclown, zit zwaar onder de medicijnen en voelt zich elke dag depressief. Zijn sociale werker luistert niet naar hem en hij wordt letterlijk en figuurlijk door het leven in elkaar geslagen. Joker grijpt je werkelijk bij de keel. De combinatie van het spel van Phoenix en de sfeer die Phillips om hem heen oproept, is grauw en ellendig. Er is heel goed gekeken naar hoe mensen met psychische problemen tegen muren kunnen oplopen in een maatschappij waarin het in een crisis de verkeerde kant opgaat.
Weer een unieke Joker
In de strips is deze situatie in Gotham vaker aan bod gekomen: de stad creëert de ziekte waar Batman het medicijn voor is. Maar tegelijkertijd is het ook de oorzaak van het ontstaan van de persoon die de keerzijde van de duistere ridder vormt: de Joker. In deze film glijd je samen met Arthur Fleck onherroepelijk naar het waanzinnige personage toe. Verwacht in deze film geen chemische trigger, maar een langzame dans met de dood naar de donkerste hoekjes van de menselijke ziel. Phoenix weet tot in detail een toch weer unieke Joker neer te zetten: compleet met maniakale lach die langs je trommelvliezen schraapt, waarin hij zelf huilend stikt en een clowneske manier van rennen dat komisch lijkt, maar tragisch is. Als Arthur steeds duidelijker de Joker wordt, komt er een moment dat hij daadwerkelijk angstaanjagend is. Je zult het moment herkennen dat ik bedoel: wat je daar ziet in de ogen van de acteur geeft je ijskoude rillingen. Ik geef toe dat ik weg moest kijken.
Super karakterstudie
Joker verdient een speciaal plekje tussen de huidige superheldenfilms. Deze psychologische karakterstudie laat zien dat – net als in de stripwinkels – verhalen over helden en schurken ook zonder capes en superkrachten enorme impact kunnen hebben. Wellicht is Joker daarom in Amerika controversieel. Dit Batman-verhaal (zonder Batman) is geen escapisme, maar een harde vertelling van een man die door de maatschappij in de steek gelaten is. Hoe hij daarmee omgaat, is natuurlijk fictief, maar de film houdt ons een spiegel voor. Het stelt problemen aan de kaak waar we momenteel mee worstelen. De oplossing van die problemen is niet het censureren van dit soort verhalen, maar ze juist omarmen. En vervolgens de issues die genoemd worden aanpakken. Dat een film als Joker die boodschap uitdraagt, is wellicht even schrikken voor sommigen. Ik moest denken aan vergelijkbare kritiek op American Psycho en A Clockwork Orange, waarin sommigen ook niet voorbij het bloederige geweld kunnen kijken naar de diepere boodschap.
Joker: hard en zielig
Waar ik zelf mee worstel, is de vraag of ik deze Joker zonder stripboeken-ontstaansgeschiedenis volledig kan accepteren. Arthur Fleck is aan het begin van Joker al geestelijk in nood. Je krijgt ongewild medelijden met hem en snapt ergens hoe het allemaal zo ver kan komen. Deze Joker is hard en zielig (een woordkeuze die ik bewust maak, gezien Gerard en ik in de bioscoop tegelijkertijd naar elkaar toe leunden om te zeggen: “Joker lijkt op Hans Teeuwen!”). Het kwaad dat in hem zit, komt uit waanzin voort en ik mis het criminele element dat de Heath Ledger Joker wel had.
Dat mag van mij – in tegenstelling tot hoe Gerard erover denkt – wel in een Joker 2 verkend worden. Dit is Joker Begins – net als Batman Begins. Tijd voor The Clown Prince of Crime (als in The Dark Knight). Gerard is tevreden met hoe het verhaal nu is, ik wil meer. Veel meer. Hoewel ik ook met afschuw aan sommige scènes terugdenk. Wat dat betreft is Joker bijzonder, het neemt je mee naar een plek waar je niet wilt zijn, maar toch ergens blij bent dat je geweest bent. Kippenvel.
Joker draait vanaf 3 oktober in de bioscoop.
Meer Modern Myths recensies vind je hier.
© 2019-2024 Modern Myths
Reactie plaatsen