Johan Klein Haneveld – Mijn top 5 verhalenbundels

Mijn liefde voor sciencefiction begon met korte verhalen. Mijn vader had namelijk een paar dikke verzamelbundels in de kast staan. Omdat ik als kind alles las wat letters bevatte, had ik die al snel gevonden en ook al gingen een aantal verhalen me boven de pet, de ideeën en de beelden uit die werken lieten me niet meer los. Op die manier maakte ik kennis met de robotverhalen van Isaac Asimov, het onheilspellende verhaal De Ster van Arthur C. Clarke en de meer verontrustende ideeën van J.G. Ballard. Ik zocht al snel meer van hun boeken op in de bibliotheek; het begin van een levenslange verslaving

Toen ik als tiener zelf besloot sciencefiction te schrijven, begon ik daarom met korte verhalen en ondertussen zijn er twee bundels van mijn hand uitgekomen: Conquistador en Het teken in de lucht, met een derde – Ruisreizigers – in de pijplijn voor maart 2020. De ideeën blijven bovendien komen, zelfs als ik in de tussentijd aan novelles en romans werk.

Ideeënliteratuur

Ik heb dat altijd vanzelfsprekend gevonden, maar de laatste jaren kom ik erachter dat niet iedereen er zo over denkt. Korte verhalen zouden niet langer populair zijn en bundels zouden weinig worden gelezen. Maar misschien ligt het eerder aan het aanbod. Want voor de sciencefiction is er nauwelijks een betere vorm te bedenken dan het korte verhaal. Dit is namelijk ideeënliteratuur, waarbij de schrijver zich afvraagt hoe de werkelijkheid er zou uitzien als een wetenschappelijke theorie waar zou blijken te zijn of een uitvinding mogelijk zou zijn, en dat op een verrassende manier uitwerkt. Dat kan heel goed in een kort verhaal. Net zoals je het vertellen van een mop niet te lang moet rekken, moet je de lezer ook niet te lang de conclusie van het gedachte-experiment onthouden. In een kort verhaal kun je bovendien naar hartenlust experimenteren met vorm en vertelstem en in enkele zinnen hele werelden scheppen waar de lezer zich over kan verwonderen. Voor mij is een verhalenbundel dan ook als een buffet waarbij ik kan proeven van talloze smaken en kort na elkaar verschillende ideeën en inzichten tot me kan nemen. Juist die overvloedige afwisseling maakt me enthousiast en brengt mijn eigen creativiteit op gang.

Johan Klein Haneveld – Mijn top 5 verhalenbundels

Daarnaast biedt de vorm het voordeel dat als je maar kort hebt om te lezen je niet twee weken moet volhouden tot je bij het einde bent (dat dan vaak nog eens een anticlimax is ook), maar dat je in een half uur al een heel verhaal achter de kiezen hebt. Gelukkig voor mij komen er nog steeds veel verhalenbundels uit, anthologieën met bijdragen van verschillende schrijvers of verzamelbundels van een enkele auteur. Niet alleen in het Engelse taalgebied, maar ook bij ons in Nederland en Vlaanderen. Hieronder vind je mijn persoonlijke top 5.

1 – Een robot droomt (Isaac Asimov)

Met deze schrijver is mijn liefde voor de sciencefiction ooit begonnen. Dat recensenten mijn verhalen wel eens met die van Isaac Asimov hebben vergeleken, is voor mij dan ook een groot compliment. En het is ook logisch, want van geen enkele andere schrijver heb ik zoveel korte verhalen gelezen. Ja, de verhalen ademen de sfeer van de jaren ’50 van de vorige eeuw, niet alleen in de ondergrondse computers zo groot als steden, maar ook in bijvoorbeeld de man/vrouw-verhoudingen. Asimov was bovendien niet heel experimenteel als schrijver en zijn stijl kan als zakelijk worden aangeduid. Maar dat doet niets af aan zijn geweldige ideeën. Asimov was zelf ook wetenschapper en hij doordenkt zijn verhalen met een strakke logica tot een onontkoombare conclusie. Die is vaak ook nog eens verrassend.

Van veel van zijn verhalen staat het einde me nog helder voor de geest. Ik heb ook flink wat van zijn romans gelezen, maar die zijn me veel minder goed bijgebleven. De bundel Een robot droomt (de vertaling uit 1987 van Robot Dreams uit 1986) bevat een selectie van Asimovs beste verhalen: het titelverhaal natuurlijk, het verontrustende De grappenmaker, het opvallend ontroerende Het lelijke jongetje en De laatste vraag en Het laatste antwoord, die allebei op hun eigen manier gaan over zingeving. Alleen al bij het doorbladeren van de bundel voor dit essay krijg ik weer zin ze te lezen.

Eervolle vermelding: Verhalen van Asimovs tijdgenoot Arthur C. Clarke lees ik ook altijd graag. Hij was een schrijver die graag over grote thema’s nadacht, en als atheïst een grote belangstelling had voor de theologie. Ik noemde al De ster. De verhalen in zijn bundel In het Witte Hert (vertaling van Tales from the White Hart, 1957) zijn kleinschaliger. Ze zijn deel van een raamvertelling waarbij in de kroeg ‘Het Witte Hert’ ene Harry Purvis zijn publiek sterke verhalen vertelt. Humoristisch en onderhoudend.

2 – Beyond the Aquila Rift (Alastair Reynolds)

Ik ben niet de enige sciencefictionschrijver op wie Isaac Asimov en Arthur C. Clarke van invloed zijn geweest. De Britse auteur Alastair Reynolds heeft zelfs samen met Stephen Baxter een roman geschreven als vervolg op een novelle van Clarke (The Medusa Chronicles). Reynolds heeft in Nederland gewerkt voor de ESA, maar is nu voltijds schrijver in Engeland. Twee van zijn verhalen zijn verfilmd voor de serie korte animatiefilms Love, Death & Robots op Netflix. Ze staan allebei in de bundel Beyond the Aquila Rift. De een is het titelverhaal over iemand die na een sprong door de ruimte op een plek terechtkomt die hij niet verwacht had (een indrukwekkend verhaal met een onthutsend einde), de ander is Zima Blue, over een kunstenaar met een fascinatie voor een bepaalde kleur blauw. Eigenlijk is elk verhaal in deze bundel fantastisch. 764 pagina’s hoogstaande sciencefiction. Ik wijs vooral op de novelle Diamond Dogs, waarbij een team een buitenaards object binnendringt. Om van kamer naar kamer te komen moeten ze steeds moeilijkere puzzels oplossen. En om dat mogelijk te maken, moeten ze hun eigen lichaam, maar ook hun eigen denken veranderen… Thousandth Night is een ‘whodunit’ in de Melkweg van de toekomst, waar leden van een familie na elke ronde die ze door het sterrenstelsel afleggen bij elkaar komen voor een groot feest… Dit keer verloopt dat echter niet zonder problemen. Sleepover ten slotte inspireerde mij onlangs voor een kort verhaal voor de bundel Eindtijden in de polder die eind dit jaar verschijnt.

Eervolle vermelding: Wat verhalenbundels van moderne auteurs betreft, wil ik ook nog wijzen op Neil Gaiman. Iedereen die een beetje op de hoogte is van het fantastische genre kent hem wel. Zijn verhalen hebben altijd een mythisch randje en ik geniet erg van de sfeer die hij weet te creëren. De bundel Fragile Things bevat een aantal klassiek geworden verhalen zoals How to talk to girls at parties (onlangs verfilmd), The Facts in the Case of the Departure of Miss Finch (bevat sabeltandtijgers) en A study in Emerald (Sherlock Holmes meets Cthulhu). Van deze verhalen zijn ook prachtige stripboeken gemaakt. Een aanrader!

3 – Upgraded: The Cyborg Anthology
(samensteller: Neil Clarke)

Vooral in het Engelse taalgebied zijn er heel wat verhalenbundels over een specifiek onderwerp. De samensteller vraagt dan auteurs van divers pluimage over een bepaald thema een kort verhaal te schrijven. Dat zorgt voor verzamelingen die, ook al bevatten ze heel uiteenlopend werk wat stijl en inhoud betreft, toch een rode lijn laten zien. Het is altijd heel fascinerend om te zien wat verschillende schrijvers met een onderwerp doen. Het is als met een diamant, waarbij elk facet bijdraagt aan het geheel. Een van de leukste van deze themabundels van de laatste tijd is Upgraded. De samensteller, Neil Clarke, kreeg in 2012 een hartaanval, waarna bij hem een defibrillator werd geïmplanteerd. Daarmee was hij veranderd in een cyborg. Hij besloot daarom een bundel te maken over cyborgs, in alle soorten en maten. Het levert een heel diverse verzameling op, met verhalen die zich in de ruimte afspelen en op aarde, ver in de toekomst of dichter bij huis. Thrillers zoals The Regular van Ken Liu, maar ook het mooie Seventh Sight van Greg Egan, waarbij blinde kinderen een chip krijgen ingeplant waarmee ze weer kunnen zien, met bijzondere gevolgen. Ook het verhaal God Decay van Rich Larson is me bijgebleven, over een sporter die zich laat verbouwen.

Eervolle vermelding: Een andere bundel over een boeiend thema is A People’s Future of the United States, samengesteld door Victor Lavalle en John Joseph Adams. Geïnspireerd door de verkiezing van Trump wordt de toekomst van de Verenigde Staten door vijfentwintig SF- en fantasyschrijvers beschreven vanuit de groeperingen die meestal buiten de geschiedschrijving worden gelaten: mensen van Afrikaanse afkomst, vrouwen, LGBTQIA’ers. Veel verhalen hebben een dystopische sfeer en gaan over de opkomst van totalitaire samenlevingen of klimaatverandering, maar de hoofdpersonen blijven hoopvol. Je vindt hier dus gave, maatschappelijk betrokken verhalen van onder andere N.K. Jemisin, Seanan McGuire, Charlie Jane Anders en G. Willow Winson. Ik hoop dat ook in ons taalgebied dergelijke activistische schrijvers opstaan!

4 – Ganymedes 13 (samenstellers: Remco Meisner
en Paul van Leeuwenkamp)

Nederland en Vlaanderen kennen gelukkig ook een rijke traditie van korte genreverhalen. Het wordt tijd dat iemand de geschiedenis daarvan eens overzichtelijk op papier zet, maar dat terzijde. In die geschiedenis zal een belangrijk hoofdstuk moeten worden gewijd aan de Ganymedes-reeks. Ikzelf ontdekte ooit dat er ook in Nederland SF werd geschreven doordat ik bundels uit deze reeks in de bibliotheek aantrof. Ganymedes 1, samengesteld door Vincent van der Linden, verscheen in 1976. Er verschenen in totaal elf edities, toen kwam er (veel te vroeg) een einde aan de reeks. Gelukkig blies Remco Meisner van St. Fantastische Vertellingen (die zelf ook in eerdere delen publiceerde) de serie nieuw leven in. Ganymedes 13 verscheen in 2013. Voor deze bundel werden een paar van de beste auteurs uit het genre gevraagd en zij leverden fantastisch werk. Veranderman van Mike Jansen toont een door nanotechnologie veranderd landschap, Het lot van een oorlogsmisdadiger van Martijn Lindeboom bevat geweldige actie en een fantastisch plot, Thomas Olde Heuvelts De Inktlezers van Doi Saket is intrigerend en Frank Rogers’ De harmonie hersteld beklemmend. Deze bundel mag je niet missen. Sindsdien verschijnt Ganymedes weer elk jaar en in meerdere edities zijn verhalen van mij gepubliceerd. Ook is dit jaar Ganymedes 12 verschenen, waarin auteurs van nu eer bewijzen aan auteurs uit eerdere Ganymedes-bundels die ons in de tussentijd ontvallen zijn.

Eervolle vermelding: Maar de Ganymedes-bundels zijn niet de enige plek waar je korte verhalen kunt vinden van Nederlandse auteurs. Zo introduceerden Tais Teng en Jaap Boekestein een heel nieuw genre ‘Ziltpunk’ in hun bundel Orkaanhoeders en Dijkenfluisteraars – grootschalige sciencefiction met een Nederlands tintje. Anthonie Holslags schrijft psychologische horror, met een literaire gelaagdheid die de angst en de gevolgen daarvan alleen maar onderstreept. Zijn bundels Een bloedovergoten dageraad en In het kille ochtendlicht zijn heerlijk beklemmend en bevatten heel diverse verhalen die je dagen zullen blijven achtervolgen. Ik wil ook wijzen op de bundel Schemerwoorden van Wouter van Gorp, een schrijver in opkomst die in sommige verhalen zelfs doet denken aan Neil Gaiman. Hij maakt goed gebruik van zijn kennis van geschiedenis en klassieke talen en weet zijn verhalen daarmee een duidelijke diepgang te verlenen. Wat mij betreft een schrijver om in de gaten te houden!

5 – Old Venus (samenstellers: George R.R. Martin
en Gardner Dozois)

Lezers kennen George R.R. Martin vooral van zijn bekende fantasyserie A Song of Ice and Fire (Game of Thrones op televisie), maar wat mensen vaak niet weten is dat hij ook veel sciencefictionverhalen heeft geschreven en daarvoor zelfs de Hugo heeft gewonnen. Nog minder bekend is dat hij ook regelmatig bundels korte verhalen samenstelt. In dit geval samen met Gardner Dozois, een bekende redacteur van verhalenbundels en onder andere verantwoordelijk voor de Best SF of the year-collecties. Helaas is Dozois onlangs overleden. Voor de bundel Old Venus vroegen ze de auteurs verhalen te schrijven over de planeet Venus. Maar dan niet de planeet zoals we die nu kennen, die door hoge temperaturen totaal onleefbaar is, maar het Venus uit de SF-verhalen van de jaren ’50 en daarvoor. In die verhalen bleek Venus altijd een planeet van uitgestrekte moerassen, bewoond door dinosaurusachtige monsters en primitieve mensenrassen. Het idee sprak kennelijk bij schrijvers tot de verbeelding, want deze bundel bevat heuse pareltjes. Datzelfde geldt voor de bundel Old Mars die hetzelfde uitgangspunt heeft, maar dan met betrekking tot Mars. De verhalen in Old Mars spelen zich af op de rode planeet met woestijnen, kanalen en oude beschavingen en is ook enorm fascinerend.

Eervolle vermelding: Ik wijs ook graag op de bundel Shine, samengesteld door Jetze de Vries. Ja, een Nederlander! Het viel De Vries op hoe cynisch veel sciencefiction was. Schrijvers vonden het kennelijk moeilijk nog optimisme te voelen over de toekomst en, in plaats van verwoesting en onderdrukking, een wereld te scheppen die beter was dan die waarin we nu leven. Hij vroeg schrijvers daarom om verhalen die lieten zien dat verandering mogelijk is, dat we op onze schreden terug kunnen keren en onze omgeving weer kunnen opbouwen. En dat zonder naïef te zijn over de moeite die dat zou kosten. Het leverde een heel inspirerende bundel op. Deze bundel heeft mij op mijn beurt weer geïnspireerd om Nederlandstalige auteurs te vragen mee te werken aan een bundel over klimaatverandering. Deze bundel, Voorbij de storm, zal verschijnen in de zomer van 2020 en bevat niet alleen verhalen over hoe het allemaal mis kan gaan, maar ook verhalen waarbij mensen door samen te werken hoop vinden en een nieuwe beschaving weten te vormen in een veranderde wereld.

Johan Klein Haneveld – Mijn top 5 verhalenbundels

Johan Klein Haneveld schreef tot nu toe veertien boeken, waaronder twee verhalenbundels, de SF-roman De Afvallige Ster en de novelle Plastic Vriend. IJsbrekers (De Zwijgende Aarde deel 5) is het meest recent uitgekomen.

Zijn korte verhalen verschenen onder andere op Modern Myths, in de tijdschriften Fantastische Vertellingen en SF Terra en in de bundels Ganymedes 17, Wereldbedenkers en Tenenkrommende Verhalen.

In december verschijnt van Johan de futuristische thriller De Quantumdetectives (geschreven samen met Theo Barkel) en in 2020 volgen de horrorbundel Ruisreizigers, de fantasyroman Hoeder van de Vulkaan en de SF-roman De Groene Toren. Lees ook zijn essays op Fantasy Schrijven.

Meer columns? Kijk in onze rubriek Columns!