Johan Klein Haneveld – Mijn 5 favoriete Amerikaanse SF-strips

Ik ben van jongs af aan dol op verhalen, in welke vorm dan ook. Natuurlijk boeken, maar ook films. En stripverhalen. Als kind al kon ik geen bezoek brengen aan de bibliotheek zonder de kasten met strips af te speuren en tegenwoordig kom ik elke maand wel in een stripwinkel voor de nieuwste uitgaven. In de bibliotheek hadden ze vooral de Europese stripverhalen en die leerde ik goed kennen. Van Lucky Luke en Asterix tot Storm, Yoko Tsuno en Ravian. Toen ik later ook mocht lenen van de volwassenenafdeling ontdekte ik een nog breder scala aan strips. Dat veel daarvan een sciencefictionelement bevatten, werd me ook snel duidelijk. Daar smulde ik van.

Amerikaanse strips – comics – leerde ik pas later kennen. Ik las uitgaves van Spider-Man en de X-Mannen in de boekwinkel op het station en ging de boekjes uiteindelijk zelf kopen. Elke maand was er weer een nieuw deeltje. De superheldenverhalen waren spannend en spectaculair getekend, maar ze vielen voor mijn gevoel ook vaak in herhaling. Nadat Peter Parker via een deal met de duivel zijn relatie met Mary Jane Watson verbrak, had ik het wel gehad. Elke verandering van de status quo moest uiteindelijk worden teruggedraaid. Elke groei van een personage werd ongedaan gemaakt. Geen superheldenstrips meer voor mij (in elk geval geen doorlopende verhalen).

Meer dan superheldenstrips

Al die tijd had ik het idee gehad dat in Amerika alleen maar superheldenstrips werden gemaakt (of krantenstrips zoals Garfield of Calvin and Hobbes). Maar dat was een foutieve aanname. Het waren de superheldenstrips die ons in Europa bereikten en door het succes van de superheldenfilms nog eens groeiden in populariteit. Maar talloze tekenaars en schrijvers vertelden ook andere verhalen. Als Europese striplezer moest je daar alleen wat langer naar zoeken. De laatste jaren is er vooral een explosie geweest van stripmakers die SF-verhalen maken. Een vriend liet me bijvoorbeeld kennis maken met de serie The Massive, over een nabije toekomst waar klimaatverandering en andere ecologische rampen de mensheid bedreigen. Hij liet me kennis maken met Saga – een bizarre ‘Space Opera’ met een menselijk hart. Hij vertelde me ook over Planetary – een geweldige serie van Warren Ellis. Op eigen houtje ontdekte ik nog meer fantastische series, zoals het schokkende, maar aangrijpende Bitch Planet.

Anders dan veel Europese sciencefictionstrips (daarover later meer) richtten deze verhalen zich meer op het idee dan op de personages (veel Europese strips vertellen losse verhalen met terugkerende personages) en vertelden ze een enkel verhaal met een kop en een staart. Doordat ze meerdere delen kunnen beslaan, kunnen ze een ingewikkeld verhaal vertellen, dat waarschijnlijk te complex zou zijn voor een film of televisieserie. Heel soms zie je aan een strip dat die geschreven is in de hoop dat er een verfilming van komt (zoals Venus van Lowerd). Omdat strips een visueel medium zijn, kunnen ze de werelden van de toekomst ook fantastisch in beeld brengen. Om een ruimtestation te tonen of een bizar landschap zijn geen paginalange beschrijvingen nodig: een enkel plaatje volstaat. Voor iemand met een visuele verbeelding, zoals ik, is het dus het beste van twee werelden. Veel strips komen tegenwoordig, na in maandelijkse deeltjes verschenen te zijn (nog steeds een gewoonte over de oceaan), ook uit in ‘trade paperbacks’ – verzamelingen van vijf of zes strips bij elkaar. Dat maakt het gelukkig ook mogelijk ze in grotere brokken tot je te nemen, alsof het boeken zijn (‘graphic novels’). Vooral los van de grote uitgevers DC en Marvel vinden stripmakers de vrijheid om fantasievolle, grensoverschrijdende, uitdagende verhalen te vertellen.

Johan Klein Haneveld – Mijn 5 favoriete Amerikaanse SF-strips

Hieronder vind je mijn persoonlijke top 5 van Amerikaanse SF-strips. Jij zult er waarschijnlijk een andere smaak op nahouden. Zo heb ik Saga niet in de lijst gezet, omdat het verhaal voor mijn gevoel te lang doorgaat en ik zo langzamerhand mijn interesse begin te verliezen. Descender staat er niet bij, omdat ik het conflict tussen robots en mensen niet heel interessant vind. Promethea ontbreekt, omdat het – ook al speelt het zich af in de nabije toekomst – toch eerder een fantasyverhaal betreft – wel een goede strip trouwens!

1 – Low

Mijn favoriete Amerikaanse SF-strip is wel dit verhaal van Rick Remender, getekend door Greg Tocchini. Ik wist al dat de strip me zou aanspreken toen ik er voor het eerst over las. Het verhaal gaat namelijk over een verre toekomst waarin het oppervlak van de aarde door toenemende straling van de zon onleefbaar is geworden en de mensheid zich in de diepzee heeft teruggetrokken. In de koepel van Salus, een van de laatste steden in de diepte, begint de hoeveelheid zuurstof echter ook af te nemen. Hoofdpersoon Stel Caine hoopt, bijna tegen beter weten in, dat ze een neergestorte satelliet met belangrijke informatie kan lokaliseren, maar hoopt ook haar twee verdwenen dochters terug te vinden…

Ik houd van dit soort extreme apocalyptische scenario’s en het idee van overleven in de diepzee sprak me ook aan. Aan de drukke tekenstijl moest ik wat wennen, als liefhebber van de Europese klare lijn. Maar ik realiseerde me uiteindelijk dat de iets meer impressionistische manier van weergeven juist de eigen verbeelding aan het werk zet. De strip bevat ook een filosofische discussie over de natuur van hoop en of onze perceptie van de werkelijkheid onze omstandigheden kan veranderen. Het zou zoetsappig zijn, ware het niet dat de wereld van het verhaal zo grimmig is. Deze serie herlees ik regelmatig en met vier verzameldelen blijft hij redelijk overzichtelijk.

2 – Planetary

Warren Ellis zet onbeschaamd het superheldengenre op de kop, met een team archeologen met superkrachten die over de wereld reizen op zoek naar dingen die onmogelijk zijn. Al snel blijkt een groep die veel lijkt op de Fantastic Four naar dezelfde voorwerpen te zoeken. Niet alleen bevat de strip veel verwijzingen naar superheldenstrips, ook de sciencefiction van Jules Verne, tot de pulpjaren (‘goedkope’ populaire fictie vanaf de jaren ‘20 – red.) tot en met de jaren ’50 komen aan de orde. Wat nou als al die personages, van Sherlock Holmes tot Godzilla, van Doc Savage tot Bruce Banner nou eens echt bestonden? Als je weet dat mijn deel van de Castlefest Kronieken: De gevonden wereld – dat in augustus uitkomt – Sherlock Holmes en de personages uit De gevonden wereld op Castlefest laat rondlopen, snap je waarom ik hier enthousiast over ben.

Met een verhaal dat uiteindelijk het multiversum bestrijkt en fantasievolle tekeningen die mij soms naar adem deden happen, is dit een serie om steeds naar terug te keren. Mijn verbeelding wordt er in elk geval elke keer weer door gestimuleerd. Hoe meer strips en oude SF-verhalen je kent, hoe meer je dit verhaal zult kunnen waarderen. En met Mr. Snow bevat deze strip een van de beste hoofdpersonen ooit. Het is bijna jammer dat het bij drie delen is gebleven, want ik wilde over dit team nog veel meer lezen!

3 – Prophet

Ik ben deze reeks nog aan het verzamelen, dus ik ken nog niet het hele verhaal. Ook heb ik begrepen dat het personage John Prophet een figuur is uit eerdere stripverhalen, die ik niet kende (de eerste Prophet-serie is van Deadpool- en Cable-bedenker Rob Liefeld – red.). Het was echter niet nodig die gelezen te hebben om met dit verhaal te beginnen, want het maakt een enorme sprong in de tijd. In de verre toekomst is de aarde meerdere malen gekoloniseerd door andere rassen. Op meerdere plekken in de ruimte ontwaken klonen van John Prophet. Ze gaan op weg om het oude Aardrijk te herstellen.

De verbeelding in Prophet, die door schrijver Brandon Graham en tekenaar Simon Roy wordt geëtaleerd, is werkelijk ongeëvenaard. De buitenaardse wezens hebben unieke eigenschappen, maar zijn wel geloofwaardig weergegeven. De cultuur en wapens zijn goed uitgedacht en het is allemaal op een goede manier vervreemdend. Een goed toekomstbeeld moet ook ‘weird’ zijn voor ons – anders is het onze eigen wereld met een paar extra snufjes. De tekenstijl is wat grof en het verhaal bloederig, maar ik word er elke keer weer door opgezogen en ik verwacht dat sommige elementen hieruit wel een keer in mijn eigen verhalen zullen opduiken.

4 – Dept. H

De reeks Dept. H van Matt Kindt ontdekte ik door het lezen van recensies. Toen ik begreep dat het zich afspeelde in een onderzoeksbasis op de bodem van de oceaan was ik al verkocht. Ik ben nu eenmaal een liefhebber van verhalen die zich in de diepzee afspelen. De claustrofobische omgeving, waarbij personages elkaar op de huid zitten, de bedreiging van het water en de druk en de duistere diepzee waar vreemde levensvormen huizen – bij elkaar het recept voor geweldige verhalen. Niet voor niets is The Abyss een van mijn favoriete films. Wie net als ik van dit soort verhalen houdt, moet de ogen open houden voor IJsbrekers – mijn boek dat in november uitkomt. Daarin komen al deze elementen aan de orde.

Dept. H heeft een wat schetsmatig aandoende tekenstijl. Daar moet je als lezer even aan wennen. Verder lijkt het verhaal van alle verhalen in deze lijst het meest op de Europese stripverhalen – het bevat zelfs verwijzingen naar Blake en Mortimer. Verder zijn de connecties met Jacques Cousteau duidelijk. Omdat haar vader vermoord is, daalt Mia af naar de diepzee om een onderzoek in te stellen. Al snel blijkt er een dieper mysterie te zijn. De verdachtmakingen nemen toe, maar ook de gevaren. Er duikt ook een reuzeninktvis op en zelfs een mysterieuze schildpad… Het verhaal wordt verteld in vier kloeke delen, maar is tot het einde boeiend.

5 – The Massive

Deze serie is al een paar jaar oud, maar lijkt elke week een stukje actueler te worden. Nu de VN waarschuwen voor extreme klimaatverandering, er bekend wordt dat een miljoen soorten op uitsterven staan en plasticvervuiling ongekende gevolgen blijkt te hebben, krijgt deze serie een voorspellend karakter. In The Massive hebben opeenvolgende ecologische rampen de wereld bijna onbewoonbaar gemaakt. Natuurbeschermers aan boord van de ‘Kapital’, met name de ex-huurling Callum, hebben zich jaren ingespannen om dit scenario te voorkomen. Nu blijken al hun pogingen voor niets te zijn geweest. Strijdend tegen hopeloosheid varen ze de wereldzeeën over op zoek naar de ‘Massive’, een ander schip van hun organisatie dat spoorloos verdwenen lijkt te zijn.

Niet alleen schetst deze serie heel geloofwaardig de gevolgen van klimaatverandering en milieuvervuiling, de personages krijgen ook veel diepgang en de spanning wordt deskundig opgebouwd. De thema’s spreken mij ook aan: hoe ga je om met de wanhoop en het gevoel dat al je inspanningen een druppel zijn op de gloeiende plaat? Hoe behoud je je menselijkheid in zo’n scenario? Ik schrijf zelf ook graag over deze thema’s, bijvoorbeeld in mijn novelle Plastic vriend die in september uitkomt, maar ook in de bundel met klimaatverhalen van SF- en fantasyschrijvers die in 2020 verschijnt. Deze serie heb ik in elk geval verslonden en wie een fantastisch SF-verhaal wil lezen dat zich in een realistische nabije toekomst afspeelt – met spannende actie bovendien – komt hiermee helemaal aan zijn of haar trekken. Oh ja, de serie DMZ van dezelfde auteur Brian Wood is ook een aanrader en blijkt in het tijdperk Trump ook angstwekkend profetisch…

Johan Klein Haneveld schreef tot nu toe elf boeken, zoals de bundels Conquistador en Het Teken in de Lucht, en de fantasyromans De Krakenvorst, boek 1: Keruga en boek 2: Kartaalmon. De Afvallige Ster kwam uit in december 2018.

Zijn korte verhalen verschenen onder andere op Modern Myths, in de tijdschriften Fantastische Vertellingen en SF Terra en in de bundels Ganymedes 17, Wereldbedenkers en Tenenkrommende Verhalen.

In 2019 worden drie boeken van hem uitgebracht: de ziltpunknovelle Plastic Vriend, het vijfde deel van de Castlefest Kronieken: De gevonden wereld en de SF-roman IJsbrekers. Lees ook zijn essays op Fantasy Schrijven.

Meer columns? Kijk in onze rubriek Columns!