Er is een vraag waar volgens mij iedere schrijver tegenop ziet bij interviews. Namelijk: ‘Waar haal je je inspiratie vandaan?’ Wat moet je daar in vredesnaam op antwoorden? Niet voor niets komt het woord “inspiratie” van het Latijn “inspirare”, wat “inblazen” betekent. Een idee lijkt je te worden ingeblazen. Waar de vonk vandaan komt, valt onmogelijk uit te leggen. Lees Johan Klein Haneveld – Inspiratie: niet alleen maar een dikke duim!
Een idee ontstaat vaak als je jezelf vragen gaat stellen bij deze input. Wat zit erachter? Wie is erbij betrokken? Hoe kan het anders? Wat zou ik in deze situatie doen? In dit artikel geef ik jullie graag een inkijkje in de open haard van mijn hersenen (nu we toch het beeld van “vuur” hebben gekozen).
Eerst bespreek ik de inspiratiebronnen van een aantal verhalen uit Ruisreizigers, mijn in maart 2020 verschenen bundel verontrustende verhalen, natuurlijk in de hoop dat jullie die nu allemaal gaan lezen. Daarna ga ik in op enkele andere verhalen die dit jaar uitkwamen of die binnenkort gepubliceerd zullen worden.
Symbiose (Verhalen Vertellers)
De eerste versie van het verhaal Symbiose ontstond toen ik achttien was. Ik had de sciencefictionroman Hothouse van Brian Aldiss gelezen. Hierin zijn op een toekomstige aarde nauwelijks diersoorten meer over, maar zijn er vooral planten – die zelfs kunnen bewegen. Daardoor geïnspireerd schreef ik Monsterplant over een planeet vol vleesetende planten.
Toen ik later weer korte verhalen ging schrijven, dacht ik terug aan het centrale idee van het verhaal, dat ik nog steeds best goed vond. Ik moest alleen een wetenschappelijk verantwoorde verklaring vinden voor de biologie en het gedrag van de planten in mijn verhaal. De vonk sloeg over bij het lezen van het non-fictie boek Secret Chambers van Martin Brasier. Hij gaat in op de evolutie van complexe cellen uit bacterie-achtige voorlopers en beschrijft hoe symbiose daarbij een grote rol speelt. Soorten gaan steeds intensiever samenwerken om een voordeel te krijgen in een ecosysteem. Toen ik dat toepaste op mijn verhaal begon de inspiratie meteen te stromen. Dit verhaal verscheen ook in Ruisreizigers.
In Spin (Fantastische Vertellingen 49)
Ik schrijf niet alleen SF-verhalen, maar probeer mezelf ook te bekwamen in de horror. In de serie Doctor Who weet schrijver Steven Moffat altijd heel normale voorwerpen en gebruiken eng te maken. Zoals standbeelden of plassen water. Ik vroeg me in navolging daarvan af hoe ik iets als touwtjespringen eng kon maken. En ik dacht na hoe de regels van kinderspelletjes op het schoolplein steeds worden doorgegeven, compleet met bijbehorende rijmpjes, zonder dat er een volwassene aan te pas komt. Het lijken wel rituelen…
Wat als een van die rituelen nog kracht bezat als hij op de juiste manier werd uitgevoerd? Ook dit verhaal werd later opgenomen in Ruisreizigers.
Johan Klein Haneveld – Inspiratie: Vermomming (Ruisreizigers)
Ik maakte kennis met de Spider-Man strips rond de tijd dat het personage Venom zijn opwachting maakte, samen met Carnage en andere symbionten. Dit zijn wezens die zich als een tweede huid rond een menselijke gastheer wikkelen en hem of haar bijzondere krachten verlenen (en vaak moorddadig maken). Het idee achter deze wezens vond ik behoorlijk eng. Zo werd Spider-Man zelf bijna overgenomen door het zwarte pak, dat later, met een andere gastheer, Venom werd.
In het Marvel-universum komen deze symbionten van een andere planeet. Ik vroeg me af hoe symbionten konden evolueren. En hoe ze op hun eigen planeet aan voldoende gastheren zouden kunnen komen. Uit die overpeinzingen ontstond uiteindelijk het horrorverhaal Vermomming.
Gevonden (Ruisreizigers)
Het Voynichmanuscript uit de 15e eeuw was in het nieuws omdat er een nieuw idee was over de mogelijke vertaling ervan. Het manuscript is namelijk nog altijd niet ontcijferd. Nu dacht men dat het ging om een vorm van “proto-Romaans”. Dit bleek niet het geval te zijn.
Het maakte wel dat ik op Google zocht naar informatie over het Voynichmanuscript en plaatjes ervan bekeek. Wat me opviel waren de vrouwen in badkuipen. Waarom zitten die daar? Lovecraftiaanse horrorverhalen gaan nogal eens over verboden manuscripten, die opduiken in stoffige boekwinkeltjes. Wat als iemand in zo’n winkel een versie van het Voynichmanuscript vond?
De gele veeg (EdgeZero, de beste Nederlandse genreverhalen uit 2018)
Ik was al een tijdje geïnteresseerd in kosmische horror in de traditie van H.P. Lovecraft. De verhalen van Lovecraft zelf worden getekend door racisme, maar zijn mythologie wordt ook gebruikt door moderne schrijvers die er anders mee omgaan. Een aantal van die nieuwe verhalen waren bijeengebracht in The Mammoth Book of Cthulhu.
De nacht nadat ik die flinke bundel in het najaar van 2018 had uitgelezen, sliep ik onrustig. Misschien ook wel logisch. In de periodes dat ik wakker lag, ontstond het verhaal De gele veeg. Hoe? Dat is moeilijk te zeggen als je eigenlijk half slaapt. Het helpt wel bij het verzinnen van een nachtmerrieachtig scenario…
Ik schreef het verhaal de volgende dag in één keer. Het verscheen eerst in Lovecraft in de polder, vervolgens in EdgeZero en daarna in Ruisreizigers.
Johan Klein Haneveld – Inspiratie: Het zwarte veld (18 Verloren Zielen)
Ik begon in 2016 met het herlezen van de volledige tiendelige serie Tales from the Malazan Book of the Fallen van Steven Erikson. Elk boek is zo’n duizend pagina’s, dus dat was een flinke klus. Erikson schuwt in zijn epische verhalen de gruwelscènes niet. Zo komen in een van de latere boeken de personages voorbij velden waar mensen aan palen vastgebonden hangen boven zwarte planten. Uit de vruchten daarvan wordt een verslavende drank gemaakt. De scène was erg levendig beschreven en bleef in mijn verbeelding hangen.
Vervolgens wilde ik graag een verhaal schrijven waarin een vergelijkbare situatie voorkomt. Hoe zou het zijn voor iemand om in zo’n situatie terecht te komen? En nog belangrijker: waarom zouden planten de lichaamssappen van gekruisigde mensen nodig hebben? Verder vond ik het idee interessant dat iets wat je meemaakt in een droom, effect zou kunnen hebben op je werkelijke leven. Ook het verhaal Het zwarte veld verscheen later in Ruisreizigers.
Ecosysteem (Fantastische Vertellingen 54)
De aflevering Love & Monsters uit seizoen 2 van Doctor Who is niet universeel geliefd, in elk geval niet het monster, de Abzorbaloff. Deze neemt mensen in zich op. Maar ze blijven nog een tijdje bestaan als deel van hem en in dit verhaal trekken door hem geabsorbeerde personen hem uiteindelijk zelfs uit elkaar. Ik dacht al een tijd na over groepsintelligenties. In de meeste van mijn verhalen kiezen mensen er zelf voor daar deel van te gaan uitmaken, maar wat als je er tegen je zin in zou worden opgenomen? Hoe zou je eruit kunnen ontsnappen?
Een paar jaar eerder had ik een tekening gemaakt van een vrouw in een ruimtepak die tussen enorme paddenstoelen instaat en praat met een slangachtig wezen dat zijn kop uit het water steekt. Het verhaal Ecosysteem vormde zich toen ik bedacht dat het hele landschap waar ze in stond door de kwaadaardige intelligentie overgenomen kon zijn.
Johan Klein Haneveld – Inspiratie: De vouw (Ganymedes 20)
In The Mammoth Book of Extreme Science Fiction las ik een verhaal van Stephen Baxter. Ik ben groot liefhebber van deze Britse sciencefictionschrijver, die wel wordt gezien als de opvolger van Arthur C. Clarke. Hij maakt vaak gebruik van sterke wetenschappelijke concepten, maar dit verhaal kende ik nog niet. Het ging over een alternatieve aarde waar je niet over de stille oceaan kunt vliegen, omdat de ruimtetijd er gevouwen is. In plaats daarvan reis je over een oneindige oceaan, met een eiland waarop dinosauriërs leven.
Ik vond dat idee van een ontdekkingsreis in zo’n ruimte, waar eigenlijk geen einde aan komt, erg fascinerend. In het nieuws verschenen berichten dat zelfs op de diepste plekken in de oceaan plastic was aangetroffen. Beelden van plastic tassen en flessendoppen tussen diepzeedieren raakten me diep. Maar hoe schrijf je een verhaal dat deze zaken kon combineren? Ik dacht aan het verhaal van Chris McCandless in de film Into the Wild en het plot voor De vouw was geboren.
Een nieuwe meester (Voorbij de storm)
Ik was begonnen met het samenstellen van een bundel SF-verhalen over klimaatverandering – Voorbij de storm. Ik zou er ook een verhaal van mijzelf in plaatsen. Ik had op internet gelezen over multimiljonairs die in Nieuw-Zeeland ondergrondse bunkers lieten bouwen waar ze met hun geliefden de gevolgen van klimaatverandering kunnen doorstaan. Ik werd er boos van: deze mensen weten dus dat het klimaat verandert, maar doen niets om het systeem aan te passen. In plaats daarvan blijven ze doorgaan met het uitbuiten van mensen en kiezen ze ervoor te vluchten.
De vraag die ik me stelde, was of deze mensen in staat zouden zijn helpers aan zich te binden. Of zouden ze voor kunstmatig intelligente dienaren kiezen die gehoorzamer zouden zijn? En hoe zouden de primitieve overlevenden van de klimaatcrisis dat vervolgens allemaal interpreteren?
Kwantumzelf Inc. (EdgeZero, de beste Nederlandse genreverhalen uit 2019)
Op YouTube kijk ik nogal eens videoclips. In 2017 kwam de video van Ready For It van Taylor Swift voorbij. Deze video is duidelijk gemaakt met de “cyberpunk”-esthetiek in gedachten: neonlichten, graffiti en VR-brillen. In de clip praat Taylor Swift met een androïde die haar evenbeeld is en die tijdens het nummer verschillende vormen aanneemt.
Ik vond de beelden fascinerend, maar kon uit de video geen verhaal destilleren. Wat ik wilde weten, was waarom er een kunstmatig evenbeeld van iemand zou bestaan en waarom iemand daarmee zou willen praten? De rest van het verhaal Kwantumzelf Inc. werd me ingegeven door mijn zorg om klimaatverandering. Zijn we niet gewoon met teveel mensen om in evenwicht met onze omgeving te kunnen leven?
De man van mijn dromen (Verhalen Vertellers 3)
De film Atonement uit 2007 is heel mooi gemaakt, met prachtige beelden. Een deel van het verhaal speelt zich af in de tweede wereldoorlog en een van de hoofdpersonen werkt onder die omstandigheden als verpleegster. Het contrast tussen hun uniformen en rituelen en de schreeuwende gewonden en de onzekere situatie van de oorlog was fascinerend.
Ik wilde een verhaal schrijven over een verpleegster in een oorlogssituatie. Maar het duurde een tijdje voor ik een idee had. Wat nou als een verpleegster werd gevraagd te doen alsof ze het liefje was van een op sterven liggende soldaat, om hem af te leiden van zijn pijn? Wat als hij goede reden had om te geloven dat ze zijn geliefde was?
Johan Klein Haneveld – Inspiratie: Infectie (HSF december 2020)
Mijn vrouw en ik keken alle afleveringen van Star Trek: The Next Generation, elke avond een. In seizoen 7 kwamen we bij de aflevering Masks. Door het blad Empire werd deze aflevering aangewezen als slechtste aflevering van de hele serie. En ook anderen zijn niet zo enthousiast. Ik vond de situatie waarin de bemanning van de Enterprise in deze aflevering verkeert echter fascinerend.
De aflevering koos voor een andere afloop dan ik zou hebben gekozen. Dus schreef ik met Infectie maar een eigen versie van het verhaal. Daarbij dacht ik er ook over na of een bacterie in onze darmen wel zou kunnen bevatten op welke schaal wij functioneren. Zou er geen leven kunnen zijn dat zo groot is dat wij ons er geen voorstelling van kunnen maken?
Wedloop (Sintel (verschijnt in 2021))
Regelmatig zoek ik op websites als Artstation, Deviantart en Pinterest naar tekeningen met een SF-thema. Mijn verbeelding wordt door deze afbeeldingen vaak gestimuleerd. Ik bewaar een heel aantal gedownloade platen op mijn computer en gebruik ze als screensaver. Als er dan tekeningen voorbij komen, willen ze nog wel eens een verhaalidee opleveren.
Een van de tekeningen in mijn collectie toonde een meisje in een ruimtepak, die wacht op het startschot aan het begin van een renbaan. Ik ging mezelf er vragen bij stellen: waarom zou je hardloopwedstrijden organiseren in de ruimte? Wat zou daarvan het voordeel kunnen zijn? Maar ook: hoe zou een baan eruitzien waar zo’n wedstrijd op zou kunnen plaatsvinden? Ik ben heel trots op Wedloop, het eindresultaat.
Johan Klein Haneveld – Inspiratie
Johan Klein Haneveld schreef tot nu toe achttien boeken, waaronder de verhalenbundel Ruisreizigers en de fantasyroman Hoeder van de vulkaan. Hij stelde daarnaast een bundel samen met SF-verhalen over klimaatverandering: Voorbij de storm. Zijn korte verhalen verschenen onder andere op Modern Myths, in de tijdschriften Fantastische Vertellingen, HSF en SF Terra en in bundels zoals Ganymedes 20, Tenenkrommende Verhalen en Lovecraft in de polder.
Voorjaar 2021 verschijnen van Johan de horrorroman Scherven vol ogen en de dystopische SF-roman De Groene Toren. In dat najaar volgt zijn young adult roman Het denkende woud. Lees ook zijn essays op Fantasy Schrijven.
Meer columns als Johan Klein Haneveld – Inspiratie? Kijk in onze rubriek Columns!
© 2019-2024 Modern Myths / Doctor Who: © BBC / Venom: © Sony Pictures / Voynichmanuscript: Beinecke Rare Book & Manuscript Library, Yale University – Public Domain / Atonement: © Universal Pictures / Star Trek: The Next Generation: © Paramount
Leuk om te lezen waar iemand zijn inspiratie vandaan haalt!
Inderdaad Liesbeth, dat inspireert ook weer!