In The Green Knight van regisseur David Lowery – nu in de bioscoop – wordt de middeleeuwse ridderroman over Heer Gawain en de Groene Ridder opgepoetst en van moderne sentimenten voorzien. Dit 750 jaar oude gedicht is een van de meest populaire verhalen uit de legendes over koning Arthur en zijn ridders van de ronde tafel. André is er al zijn hele leven fan van en vertelt je in dit achtergrondartikel meer over dit klassieke avontuur van heer Gawain. Uiteraard krijg je ook filmtips, dus pak je zwaard en bijl en ga mee op queeste!
Lees ook Jeroens The Green Knight recensie.
Het verhaal wordt tegenwoordig tot een van de grootste ridderromans aller tijden gerekend, al zag de eerste moderne vertaling pas in 1925 het levenslicht. Aan deze vertaling van Sir Gawain and the Green Knight schreef niemand minder dan J.R.R. Tolkien mee. Een naam die misschien een belletje bij je doet rinkelen, want iets later zou deze man een aardig fantasy werkje afleveren.
Gawain, koning Arthurs vertrouweling en ondergang
Gawain is natuurlijk vooral bekend uit de Arthuriaanse legendes als neef en vertrouweling van Koning Arthur. Samen met zijn broers Agravaine, Gaheris, Gareth en Mordred neemt Gawain zijn plaats in aan de ronde tafel. Als kinderen van zijn zus Morgause en koning Lot van Orkney (de eilandengroep ten noorden van Schotland) staan deze ridders Arthur na aan het hart.
Mordred en Gawain spelen uiteindelijk een sleutelrol in de ondergang van Arthur en Camelot. Lancelot had namelijk hun broers Gareth en Gaheris afgeslacht in de waas van de strijd om zijn geliefde – en tevens vrouw van Arthur – Guinevere te bevrijden. Gawain en Mordred verwerpen daarna zijn oprechte excuses. Maar tot de tragische ondergang van de ronde tafel maken de ridders eerst nog flink wat queestes en avonturen mee.
Heer Gawain en de Groene Ridder – De groene ridder arriveert
Een van de bekendste avonturen is dus die met de groene ridder. Het verhaal opent met een bondige historie over het ontstaan van Brittannië, maar springt al snel naar het hof van Camelot. Daar viert iedereen nieuwjaarsavond. Als de festiviteiten net op het punt staan te beginnen, rijdt een reusachtige groene ridder de hal binnen. Naast zijn kleding is ook zijn huid, haar en paard groen. Hij draagt een grote bijl en een tak hulst.
Na wat uitspraken slaat hij alle uitdagingen tot duels af. Hij is namelijk van mening dat geen van de aanwezige ridders partij is voor hem. In plaats daarvan stelt hij een spel voor. Een van de aanwezigen mag proberen hem te onthoofden met de bijl, waarna de groene reus een jaar en een dag later eenzelfde poging mag wagen.
Een jaar en een dag later
Als het angstvallig stil blijft, roept koning Arthur geïrriteerd dat hij het dan wel zelf zal doen. Maar om zijn oom de schaamte te besparen, stapt Gawain naar voren en slaat de reus zijn hoofd af. De groene gigant staat echter op, pakt zijn hoofd van de grond en bestijgt zijn paard. Het bloedende hoofd wordt gepresenteerd aan Guinevere, waarmee Gawain aan zijn afspraak wordt herinnerd. Vind mij over een jaar en een dag bij de groene kapel. Daarna galoppeert het paard weg.
Arthur en Gawain bewonderen de bijl en stellen Guinevere gerust dat ze er niet te zwaar aan moet tillen. De grote strijdbijl krijgt een mooi plekje aan de muur. Naarmate het jaar vordert en de afgesproken datum dichterbij kruipt, maakt Gawain zich op voor zijn reis. Volgens het gedicht beleeft hij vele gevechten en avonturen, maar de onbekende schrijver werkt zich niet bepaald in het zweet hier ook maar enigszins over uit te wijden.
Heer Gawain en de Groene Ridder – Voor wat, hoort wat
Uiteindelijk komt ridder Gawain aan bij een prachtig kasteel waar hij de heer en zijn knappe vrouw ontmoet. Het stel is ontzettend blij met zo’n geëerde gast als een van de bekendste ridders van Arthurs hof. Er is ook een oude, bijzonder lelijke vrouw aanwezig bij de ontmoeting. Het valt Gawain op dat deze vrouw met veel ontzag en eerbied wordt behandeld. Als Gawain uitlegt dat zijn queeste hem naar de groene kapel leidt, lacht de kasteelheer hartelijk. De kapel is nog geen vijf kilometer verder en aangezien er nog drie dagen over zijn voor het nieuwjaar is, stelt hij voor dat Gawain nog wat rust pakt.
De ridder neemt dit dankbaar aan, maar er is wel een voorwaarde. De heer gaat jagen en alles wat hij vangt is voor Gawain. Op zijn beurt moet Gawain de kasteelheer alles wat hij in het kasteel krijgt aan de heer geven. Als de jachtpartij is vertrokken komt de vrouw van het kasteel Gawain verleiden. Hij wijst haar avances af, maar om haar niet te beledigen staat hij een kus toe. ‘s Avonds krijgt hij een hert, waarna hij de heer een kus geeft, zonder de bron ervan te onthullen.
De vos, de zoenen en de sjerp
De dag erna doet de vrouwe weer een poging. Gawain krijgt een wild zwijn en de heer twee zoenen (ik denk dat dit redelijk baanbrekend was voor eind 14e eeuw). Op de laatste dag wijst Gawain haar wederom af, waarna ze hem een gouden ring aanbiedt. Ook deze kan de ridder niet aannemen, maar de vrouwe krijgt hem wel zover dat hij haar groene sjerp aanneemt.
Ze vertelt hem dat de sjerp betoverd is en de drager beschermt voor verwondingen. Maar ze laat hem ook beloven dat haar man hier niets over hoort. Ze geven elkaar drie zoenen en gaan ieder hun eigen weg. ‘s Avonds krijgt Gawain een vos en de heer drie zoenen. Maar over de sjerp wordt niet gesproken.
Heer Gawain en de Groene Ridder – De confrontatie met de groene ridder
In de ochtend vertrekt Gawain naar de groene kapel. Aan het eind van een bospaadje hoort hij het slijpen van een bijl, wat hem naar een heuvel in het bos leidt. Dit is de groene kapel en hier staat de groene ridder met zijn scherpe bijl. Gawain ontbloot zijn nek en knielt. De reus zwaait met zijn bijl en stopt net boven de nek van de ridder. Een bulderende lach volgt als Gawain licht verkrampt. Beschaamd geeft hij geen kik bij de tweede zwaai. Maar opnieuw stopt de bijl vlak voor zijn doel. Het is om Gawains moed te testen, zo verklaart de groene ridder.
Als Gawain het groene gevaarte maant op te schieten haalt deze uit. De bijl schampt de ridder net bij de nek, met slechts een oppervlakkig wondje tot gevolg. Als Gawain opkijkt, onthult de groene ridder dat hij de kasteelheer is; Bertilak de Hautdesert. De heer verklaart dat de oude dame op het kasteel Morgana le Fay was, de stiefzus van Arthur, die zijn ridders op de proef wilde stellen en Guinevere de schrik van haar leven geven. De schram bij de derde zwaai is vanwege de sjerp die Gawain achterhield.
Eerlijkheid duurt het langst
Gawain is beschaamd dat hij oneerlijk is geweest. Maar Bertilak zegt dat Gawain de eerlijkste ridder van het land is en dat niemand het beter had gedaan met als vooruitzicht een onthoofding. De twee gaan hartelijk uit elkaar en Gawain komt terug op Camelot met de groene sjerp als herinnering aan zijn falen. Het hof scheldt hem alle schuld kwijt en vanaf die dag droegen alle ridders van de ronde tafel een groene sjerp om hun middel als herinnering altijd eerlijk te blijven.
Heer Gawain en de Groene Ridder – Onthoofding, een populair thema
De uitdaging van onthoofding is een veel voorkomend onderwerp in middeleeuwse folklore. Je ziet het veel terug in Ierse en Franse vertellingen. Zo is er een verhaal over Lancelot in een vroeg 13e-eeuws vers. Hierin onthoofdt Lancelot tegen zijn zin een ridder. Een jaar later moet hij in hetzelfde dorp zijn eigen hoofd aanbieden. Als de bekendste ridder van de ronde tafel daar aankomt, wordt hij feestelijk onthaald. Want er is eindelijk een echte ridder gekomen die zich aan zijn belofte houdt.
De legende van de Ierse halfgod Cuhullin is een van de vroegst geschreven onthoofdingsverhalen. Daarin is hij de enige die koning Cú Roí zijn hoofd aanbiedt na een onthoofdingspel. Maar ook Gawain heeft meerdere van die uitdagingen op zijn conto, zoals tegen de turk of de reusachtige Carle of Carlisle. Deze verhalen hebben over het algemeen ridderlijkheid en hoffelijkheid als thema.
Christelijke waarden en heidense tradities
Het feit dat de ridderorde van Arthur de christelijke waarden nastreeft, maar toch met kerst een onthoofding als ridderlijk zien, duidt er in Heer Gawain en de Groene Ridder op dat de schrijver wat kritiek heeft op het christendom. De groene ridder zou gezien kunnen worden als symbool van de heidense tradities.
Het verhaal laat daarbij ook zien dat de christelijke waarden die de ridders nastreven, niet te behalen is. Het koppelt de mannen los van de werkelijkheid. De groene sjerp zou als symbool voor de heidense tradities gezien kunnen worden. Tradities welke de ridders zich moeten blijven herinneren als de ridderorde wil overleven. Toch staat de ridderroman ook vol met christelijke verwijzingen. Zoals gebruikelijk bij dit soort teksten zijn er door de jaren heen ontzettend veel interpretaties geweest.
Heer Gawain en de Groene Ridder – De verfilmingen rond de groene ridder
Uiteraard is het verhaal van Heer Gawain en de Groene Ridder meerdere keren verfilmd. Bijvoorbeeld in 1973 – Gawain and the Green Knight – met Murray Head als Gawain en Nigel Green (what’s in a name?) als The Green Knight. Stephen Weeks regisseerde deze film en maakte in 1984 ook Sword of the Valiant: The Legend of Sir Gawain and the Green Knight. Eigenlijk was die laatste gewoon een remake van zijn eigen film, maar dan met Miles O’Keeffe als Gawain en niemand minder dan Sean Connery (James Bond, The Untouchables) als de groene ridder. Ook Peter Cushing (Star Wars: Episode IV – A New Hope) en John Rhys-Davies (The Lord of the Rings) hebben een rol, dus als je deze nog niet hebt gezien zou ik hem zeker even opzoeken. Het originele verhaal is wel behoorlijk aangepast tot een degelijke “Sword and Sorcery” film, maar dat mag de pret (juist) niet drukken.
In 1991 verscheen nog een tv-film met Jason Durr als Gawain en Malcolm Storry als de man in het groen. Een animatiefilm ontbrak toen nog, maar in 2002 kwam daar verandering in. James D’Arcy sprak de stem van Gawain in en Anton Lesser tekende voor Bertilak.
Dev Patel, nieuwe Gawain in een illuster rijtje acteurs
Nu is er dan The Green Knight met Dev Patel als Gawain en Ralph Ineson als The Green Knight. David Lowery (The Old Man & The Gun, A Ghost Story) regisseert voor filmproducent A24 zijn visie op het middeleeuwse verhaal. In deze prachtige film wordt het etherische gedeelte van de legende beter benaderd dan in de eerdere verfilmingen. De effecten en omgevingen zien er in ieder geval indrukwekkend uit.
Sir Gawain heeft naast zijn avonturen met de groene ridder nog veel meer film- en televisieoptredens beleefd. Het zijn er teveel om diep op in te gaan, maar we noemen enkele van de meest herkenbare acteurs die de ridder gespeeld hebben. Zo is er Liam Neeson (Batman Begins, Men in Black: International) in Excalibur uit 1981, de film die mede verantwoordelijk is voor zijn doorbraak. Joel Edgerton speelt in King Arthur (2004) een alternatieve versie als romeins officier. In 2020 kwam Cursed op Netflix uit, een serie over het ontstaan van de “Dame van het Meer”. Hierin wordt Gawain gespeeld door Matt Stokoe die tevens ook The Green Knight is. In Camelot uit 2011 is de rol van Gawain voor Clive Standen.
Heer Gawain en de Groene Ridder – Blijvende inspiratie voor legendes
Ook de anime The Seven Deadly Sins heeft zijn wortels diep in de Arthuriaanse legendes. Hierin is een van de zeven zondes Escanor, de zonde van trots. Escanor is in de verhalen een vijand van Gawain. Eentje met dezelfde kracht die door sommige bronnen wordt toegeschreven aan zowel Escanor als Gawain zelf. Hun kracht werd sterker of zwakker met de stand van de zon, waarbij 12 uur ‘s middags zorgde voor een onverslaanbare zwaardvechter. In de anime heeft Escanor die kracht, wat in de eerste ontmoeting voor een redelijk komisch effect zorgt.
Natuurlijk zijn er rond Gawain en koning Arthurs Orde van de Ronde Tafel nog veel meer verhalen die de moeite waard zijn om te vertellen. Misschien dat de nieuwe The Green Knight verfilming van David Lowery zorgt voor een herleving van het Arthuriaanse genre. Bij Modern Myths zijn we in ieder geval altijd klaar voor meer films, series en boeken over deze ridderlijke superhelden uit de middeleeuwen!
Heer Gawain en de Groene Ridder – Kijk- en leeslijst
We zetten de titels die in dit achtergrondartikel zijn genoemd nog eens voor je op een rijtje:
Gawain and the Green Knight – Stephen Week (1973)Excalibur – John Boorman (1981)
Sword of the Valiant: The Legend of Sir Gawain and the Green Knight – Stephen Week (1984)
Gawain and the Green Knight – John Michael Phillips (1991)
Sir Gawain and the Green Knight – Tim Fernee (2002)
King Arthur – Antoine Fuqua (2004)
Camelot – Chris Chibnall, Michael Hirst (2011)
The Seven Deadly Sins – Netflix (2014)
Cursed – Netflix (2020)The Green Knight – David Lowery (2021)
Boeken:
Sir Gawayne and the Grene Knyght – Onbekend (1380)
Sir Gawain and the Green Knight – J.R.R. Tolkien (1925)
Lees hier meer Modern Myths-achtergronden.
© 2019-2024 Modern Myths / Beeldmateriaal: © The Searchers, Netflix
Reactie plaatsen